De overbevolking in de Belgische gevangenissen heeft in 2022 een recordhoogte bereikt. Dat blijkt uit het jaarverslag van de Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (CTRG), die de minister van Justitie opnieuw oproept "passende en toereikende maatregelen" te nemen.

Gemiddeld waren er in 2022 11.302 gedetineerden op een totaal van 9.641 plaatsen. Dat komt neer op een gemiddelde overbevolking van 17 procent, het hoogste niveau ooit. Het aantal zogenaamde grondslapers, die op bijgeplaatste matrassen op de grond moeten slapen, fluctueerde het afgelopen jaar tussen 82 en 248. 

Personen in voorlopige hechtenis maken 36 à 37 procent uit van de gevangenispopulatie, geïnterneerden tussen 6 en 7 procent. Zowat 35 procent van de gedetineerden zit een gevangenisstraf uit van drie tot tien jaar. Volgens de CTRG is de overpopulatie in de gevangenissen vooral in het noorden van het land een groot probleem. 

De overbevolking is chronisch en alarmerend en zorgt voor mensonterende en vernederende leefomstandigheden, stelt de CTRG, die toeziet op 35 Belgische gevangenissen. "België is een van de slechtste leerlingen van Europa. Na Roemenië, Cyprus en Frankrijk kennen onze gevangenissen de hoogste overbevolkinsgraad", onderstreept ondervoorzitter Pieter Houbey. 

Door de overbevolking kampen gevangenissen nu vaak met onwaardige materiële omstandigheden, zoals plaatsgebrek en aangetaste infrastructuur. Ook kunnen open of halfopen regimes moeilijk gehandhaafd worden en is er minder tijd in de buitenlucht. Verder is er dikwijls een gebrek aan hygiëne en is de toegang tot medische zorg beperkt. 

"In 2022 hebben ook zestien gedetineerden zelfmoord gepleegd. We zien bovendien dat er steeds vaker toevlucht wordt gezocht tot verdovende middelen", gaat Houbey verder. Hij onderstreept voorts dat de overbevolking ook gevolgen heeft voor de veiligheid in de gevangenissen en de re-integratie in de maatschappij bemoeilijkt. 

De CTRG constateerde in 2022 verder een sterke toename van stakingen van het gevangenispersoneel, 32 dagen in totaal. "We betreuren dat er tijdens deze stakingen geen gegarandeerde minimale dienstverlening is", klinkt het. Bovendien worden veel stakingsacties op een woensdag georganiseerd, waardoor de bezoeken van kinderen een week worden uitgesteld en de gedetineerden minder mogelijkheden hebben om sociale banden met de buitenwereld te onderhouden of weer op te bouwen. 

In het jaarverslag wordt ook gefocust op het zogenaamde beklagrecht, dat gedetineerden in staat stelt klachten in te dienen tegen beslissingen die hen treffen. Vorig jaar werden in totaal 2.394 klachtendossiers geopend, ongeveer een derde meer dan in 2021. Gegrond verklaarde klachten vertegenwoordigen zowat 27 procent van de afgesloten dossiers. De klachten zijn voornamelijk gericht tegen tuchtbeslissingen, bijzondere veiligheidsmaatregelen, weigering van bezoek, beslissingen over tewerkstelling en fouillering. 

Omdat de criminaliteitscijfers lager dan ooit liggen, is het volgens de CTRG paradoxaal dat de overbevolking op recordhoogte staat. De paraparlementaire instelling roept minister van Justitie Vincent Van Quickenborne (Open VLD) daarom opnieuw op om niet enkel te focussen op de uitbreiding van gevangeniscapaciteit, maar om maatregelen te nemen om het gebuik van "niet-vrijheidsbenemende sancties" aan te moedigen. Tot slot beveelt de CTRG aan om rechters en procureurs bewust te maken van hun rol in het bestrijden van de overbevolking in de gevangenissen.

"De nadruk ligt nu op de uitbouw van nieuwe gevangenissen, maar het verhogen van de capaciteit is geen duurzame oplossing van het probleem", klinkt het. Bovendien zal de verplichte uitvoering van korte gevangenisstraffen "onvermijdelijk leiden" tot een toename van de gevangenispopulatie op korte termijn.