Een toenemend aantal studenten in het hoger onderwijs, de vraag naar meer leerkrachten en de gezondheid van kinderen en jongeren. Dat zijn enkele uitdagingen die de toekomstige minister van Onderwijs op zijn of haar bord zal krijgen. Dat blijkt uit de omgevingsanalyse 2024-2029 van onderwijs van de Vlaamse administratie.

In het begin van de jaren 2000 steeg de bevolking in Vlaanderen sterk, enerzijds door de stijging van het geboortecijfer en anderzijds door de stijging van het aantal migranten. In de jaren nadien begon die stijging zich op te merken in het onderwijs. In 2017 bereikte die golf het secundair onderwijs, waar ze nog tot 2027 voelbaar zal zijn.

Vanaf dan moet ook het hoger onderwijs zich schrap zetten voor een grote toestroom aan studenten. Niet alleen wegens de demografische trend, maar ook omdat de participatiegraad in het hoger onderwijs in stijgende lijn zit.

Ondertussen is de omgekeerde neergaande golf al voelbaar in het lager onderwijs, waar het aantal inschrijvingen sinds 2021 daalt. Volgens de voorspellingen zal de neerwaartse beweging in het lager onderwijs aanhouden tot 2029. Vanaf 2030 wordt een nieuwe groei voorspeld.

Verder blijkt dat er de komende jaren nog een grote vraag zal zijn naar leerkrachten, terwijl het onderwijs nu al met een tekort kampt. Tot het schooljaar 2027-2028 zullen jaarlijks 6.000 voltijdse jobs extra nodig zijn in het onderwijs. Ter vergelijking: tussen het schooljaar 2017-2018 en 2022-2023 steeg de instroom van het personeel in het onderwijs van 4.883 voltijdse jobs naar 7.395. Op de lange termijn wordt echter een dalende behoefte voorspeld. Zo zullen in 2029-2030 'slechts' 5.705 extra voltijdse jobs vereist zijn, een daling van 23 procent in vergelijking met het piekjaar 2022-2023.

Wat de uitstroom van leerkrachten betreft, nuanceert de analyse de negatieve berichtgeving. Zo blijkt de uitstroom bij werknemers jonger dan 55 jaar in de onderwijssector met 6,4 procent beduidend lager te liggen dan het Vlaamse sectorgemiddelde (15,4 procent). Voor de leerkrachten jonger dan 30 jaar geldt dat tussen 2016 en 2021 ongeveer 14,4 procent uitstroomt. Dat cijfer ligt dus ook nog onder het sectorgemiddelde. Bovendien is een zekere mate van jobmobiliteit normaal voor elke sector, klinkt het.

"Hoewel er geen rechtstreeks verband is tussen uitstroom en de moeilijkheid van de klas, geven verschillende bronnen aan dat jongere leerkrachten met weinig ervaring sterker vertegenwoordigd zijn in scholen met een groter aandeel kansarme leerlingen", staat te lezen in de analyse. "Diversiteit en een meer uitdagend leerlingenpubliek drijft leerkrachten echter niet zozeer uit het lerarenberoep, maar wel naar andere scholen."

Een andere uitdaging is dat kinderen en jongeren fysiek ongezonder zijn dan vroeger. In het rapport wordt erop gewezen dat slechts 19 procent van adolescenten minstens één uur per dag een gemiddelde tot zware fysieke activiteit uitvoert, wat een maat is voor een gezonde levensstijl.

Daarnaast blijkt ruim één op de tien 2-jarigen overgewicht te hebben en is 1,8 procent daarvan obees. De afgelopen vijf jaar zijn die aandelen alleen maar toegenomen. Dat kan te maken hebben met de veranderende voedingsgewoontes: kinderen eten steeds vaker bewerkt voedsel en voedsel met lage voedingswaarden. Maar ook de schermtijd kan een rol spelen. De meerderheid van de jongeren (93,4 procent jongens en 90,9 procent  meisjes) spendeerde meer tijd zittend achter een scherm dan de dagelijks aanbevolen norm van minder dan twee uur. 

Bovendien blijken er voor alle indicatoren met betrekking tot gezondheid socio-economische ongelijkheden te zijn. Zo lopen bso- en tso-leerlingen meer risico op gezondheidsproblemen en vertonen ze meer risicogedragingen dan aso-leerlingen. Adolescenten in bso en tso gaven vaker aan fysieke klachten te hebben dan adolescenten in aso.

De Vlaamse onderwijsadministratie zegt met deze omgevingsanalyse "niet de ambitie te hebben om aan exacte toekomstvoorspelling te doen". "We verzamelden die trends waarvan we denken dat ze duurzaam zijn en waar het belangrijk is om er op korte en middellange termijn rekening mee te houden en er tijdig via beleid of via de praktijk op te kunnen antwoorden", klinkt het.