Nog tot en met 23 september loopt de gratis expo ‘Wat Alz? van Oei naar Waw!’’ in de ‘grote hal’ van Hal 5 in Leuven. Uitvergrote tekeningen van kinderen tonen hoe zij kijken naar hun eigen grootouders, gezonde en zieke ouderen. Aan de hand van een wetenschappelijke analyse van méér dan 800 kindertekeningen uit Vlaanderen en Nederland onderzoekt Kasper Bormans, PhD (KU Leuven & Universiteit Maastricht) wat Covid met het mentaal welzijn van kinderen doet.
De resultaten van dit onderzoek en de tekeningen worden getoond en toegelicht tijdens een tentoonstelling. Er staan ook geleide wandelingen door wetenschappers als psychiater Prof. Dirk De Wachter en Prof. Manu Keirse op het programma. De tentoonstelling ‘Wat Alz? van Oei naar Waw!’ is een project van Kasper Bormans in samenwerking met het Expertisecentrum Dementie Vlaanderen en met de steun van de Vlaamse overheid en kadert in de sensibiliseringscampagne ‘Vergeet Dementie - Onthou mens’.
Hoe kijken kinderen naar ouderen? Wat was hun beeldvorming over Covid, ouderdom, dementie? Is dat beeld positief te beïnvloeden? Dat onderzocht Dr.Kasper Bormans (KU Leuven & Universiteit Maastricht) in het kader van de sensibiliseringscampagne ‘Vergeet dementie, onthou mens’. Tussen oktober 2021 en juni 2023 maakten 100 kinderen (10 -11 jaar) méér dan 800 tekeningen in de klas. Toen alle experimenten klaarstonden, blokkeerde de coronapandemie alle contacten. Compleet onverwacht gaf deze situatie een nieuwe kijk op de belevingswereld van kinderen.
Om te meten hoe de kinderen naar ouderdom kijken, liet Kasper Bormans kinderen vóór en na interventies tekeningen van ouderen en van hun eigen grootouders maken. Kinderen in de basisschoolleeftijd kunnen prima vragenlijsten invullen, maar in hun tekeningen drukken ze zich meer uit. Om die spontaniteit te stimuleren, kregen de kinderen slechts tien minuten om hun tekeningen te maken. De eerste metingen liepen volgens verwachting. Kasper Bormans ‘Vraag een kind een oudere persoon te tekenen en je krijgt vaak een stereotype te zien: een oude man voor de tv, bijvoorbeeld. Bij de opdracht daarentegen ‘teken een van je eigen grootouders’, dan tekenden ze fantasierijker. We zagen zelfs parachute-springende opa’s en oma’s voorbijkomen.
Kleinere tekeningen
Kasper Bormans: ‘Helaas belandden we toen onverwacht in de coronagolf. Alles moest in lockdown, dus we konden de interventies moeilijk uitvoeren. Toch lieten we de kinderen na zestien weken wederom tekeningen maken, om te zien wat voor invloed de pandemie had op de band met hun grootouders. Van100 kinderen kregen we in totaal 800 tekeningen. De evoluties in hun portretten zijn schokkend en tegelijkertijd hoopvol,’ zegt Kasper Bormans verrast. De grootouders werden op de ‘na’-tekeningen aanzienlijk kleiner getekend dan op de eerste tekeningen, gemiddeld tot wel 33% kleiner. Dit gaf het vermoeden dat de kinderen door de pandemie een grotere afstand tot hun grootouders voelden. Iets wat verder weg is, wordt kleiner.
‘Na de lockdown herhaalden we het onderzoek. Opnieuw maakten de kinderen vóór en na de interventies tekeningen. Nu konden we de interventies ongehinderd uitvoeren, waardoor de kinderen in contact kwamen met ouderen. Dit keer zagen we precies het omgekeerde: de ouderen waren juist 21% groter geworden in de tekeningen na de interventies. Het ziet er naar uit dat je generaties ook dichterbij elkaar kan brengen.’
Boetseerbaar mentaal landschap
‘Dit lijkt aan te geven hoe boetseerbaar het mentale landschap van kinderen is. Hoe kinderen naar ouderdom en dementie kijken, is beïnvloedbaar. De bevroren beelden kun je ontdooien, vervormen en weer invriezen. Dat is belangrijk en hoopvol. De rol van contact tussen generaties voor zowel ouderen als kinderen is niet te onderschatten.
Dat is het goede nieuws: ons ‘mentaal landschap’ bepaalt in belangrijke mate ons gedrag (‘behavioralscript’), maar dat landschap is veranderbaar. Daarom draagt ons onderzoek en de tentoonstelling de naam ‘Wat Alz? van OEI naar WAW!’. Wat aanvankelijk alleen onheilspellend leek (Oei!) bevat enorme kansen voor opvoeding en onderwijs (Waw!). ’De perceptie van ouder worden en dementie is veranderlijk. Daarom wordt de tentoonstelling ook door de Vlaamse overheid gesteund’, zegt Jurn Verschraegen Directeur Expertisecentrum Dementie Vlaanderen dat mee de schouders onder de campagne zet.’
Medemens als medicijn
‘Zolang er voor dementie geen medicijn is, is de medemens nog altijd het beste medicijn’, zegt Kasper Bormans. ‘Elk kind krijgt gemiddeld te maken met één grootouder met dementie en dat aantal zal alleen maar toenemen. Aangepaste communicatie speelt een grote rol. We communiceren immers niet met ‘iemand’ maar met ‘het beeld dat we van iemand hebben’. De beeldvorming is dus cruciaal. Als we die beeldvorming al vroegtijdig bij kinderen, ouders en leraren kunnen bijsturen, leren wij beter omgaan met ouderen en met mensen met dementie. Daarbij beschouwen wij elk ‘kind als kracht’. Op die manier zijn kinderen geen verborgen slachtoffers van dementie, maar verborgen hulpbronnen.'
Minister Hilde Crevits, Vlaams Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin: ‘De kindertekeningen en de tentoonstelling zijn deel van de sensibiliseringscampagne ‘Vergeet dementie, onthou mens’. De campagne heeft op deze manier aandacht voor de wisselwerking tussen jong en oud en wil inzetten op positieve beeldvorming en sensibilisering door de ogen van kinderen.'
Praktisch
‘Wat Alz? van Oei naar Waw!’ tot en met 23 september in Hal 5 in Leuven. De tentoonstelling wordt in de Kapel van de Romaanse Poort in Leuven van 13 tot 25 november 2023 hernomen. Op verschillende momenten kan je een geleid bezoek volgen aan de expositie, samen met Kasper Bormans en wetenschappers als Prof. Dirk Dewachter, Prof. Manu Keirse, Jurn Verschraegen en Prof. Sandra Zwakhalen.
