De parlementsverkiezingen die vandaag in Nederland plaatsvinden, kunnen het politieke landschap grondig hertekenen. Regeringspartij VVD wordt uitgedaagd door onder meer een volledig nieuwe partij - Nieuw Sociaal Contract (NSC) van Pieter Omtzigt - en een nieuwe alliantie van groenen en sociaaldemocraten. De inzet: een opvolger voor Mark Rutte (VVD), die na 13 jaar premierschap zijn afscheid van de nationale politiek heeft aangekondigd.
De regering Rutte IV was begin juli ten val gekomen omdat er geen overeenstemming kon worden bereikt over de VVD-eis om het asiel- en migratiebeleid te verstrengen. Nauwelijks enkele dagen later kondigde de 56-jarige Rutte ook aan dat hij de nationale politiek zal verlaten zodra een nieuwe regering is aanget reden.
In navolging van Rutte hebben nog een rist andere politici beslist een stap terug te zetten. De meeste partijen nemen dan ook met een nieuwe lijsttrekker deel aan de vervroegde verkiezingen voor de Tweede Kamer.
De lijsttrekker die de meeste aandacht krijgt, is Pieter Omtzigt (49). Hoewel hij pas in augustus de oprichting van zijn eigen conservatie centrumpartij Nieuw Sociaal Contract (NSC) aankondigde, draait hij volgens de peilingen mee in de kopgroep.
Omtzigt had eerder al naam gemaakt door zich als parlementslid van de christendemocratische CDA vast te bijten in de toeslagenaffaire, een zaak die begin 2021 leidde tot het ontslag van de regering Rutte III. Het leverde de eerder kleurloze politicus het imago op van een bekwaam en integer parlementslid.
Met zijn eigen partij hamert hij vooral op "bestaanszekerheid" en op een nieuwe, transparantere bestuurscultuur. Hoewel dat laatste thema absoluut niet sexy klinkt, weet hij daarmee toch een gevoelige snaar te raken bij de Nederlandse kiezers, na de verschillende schandalen die de regeringen van Mark Rutte achtervolgden. Daardoor slaagt hij erin om, met een niet erg concreet programma, zowel op links als op rechts kiezers aan te trekken.
Tijdens de campagne werd Omtzigt wel geconfronteerd met heel wat kritiek van de traditionele partijen. Onder meer zijn besluiteloosheid, zijn "oerconservatieve" opvattingen over ethische kwesties en het feit dat hij zijn partijprogramma niet liet doorrekenen door het Centraal Planbureau, werden onder vuur genomen. Dat Omtzigt lange tijd geheimzinnig deed over zijn mogelijke ambities om premier te worden, kwam hem eveneens op kritiek te staan. Onder druk van de andere partijen sprak hij een tweetal weken voor de verkiezingen dan toch zijn "stelligste voorkeur voor de Tweede Kamer" uit. Enkele dagen geleden klonk het dan weer dat hij eventueel wel minister-president wil worden van een regering die bestaat uit "vakministers".
Eerste vrouwelijke premier?
Wie veel duidelijker haar ambitie heeft uitgesproken om minister-president te worden is Dilan Yesilgöz-Zegerius (46), die Mark Rutte heeft opgevolgd als lijsttrekker van de liberale partij VVD. Yesilgöz kan de eerste vrouw ooit worden die plaatsneemt in het befaamde 'Torentje', de werkkamer van de minister-president, maar dat is een troefkaart dat ze zelf niet wenst uit te spelen.
Onder meer dankzij een nagenoeg vlekkeloze campagne, waarbij ze ook handig gebruikmaakt van sociale media, zorgt ze er in elk geval voor dat VVD ook in het post-Rutte-tijdperk kans blijft maken op het premierschap.
De welbespraakte Yesilgöz staat voor een hard beleid op het vlak van veiligheid. Ondanks haar afkomst - Yesilgöz werd geboren in Turkije - pleit ze ook voor strenge migratieregels. Vanwege haar felle en volhardende stijl wordt ze in Nederlandse media ook wel eens 'een pitbull op hakken' genoemd.
Timmermans
Een derde opvallende figuur in de kiesstrijd is gewezen Eurocommissaris Frans Timmermans (62). Hij staat aan het hoofd van een nieuwe linkse alliantie tussen de sociaaldemocraten van PvdA en de ecologisten van GroenLinks. Als PvdA'er die in Europa stevig aan de kar trok voor een krachtig klimaatbeleid, lijkt hij de ideale lijsttrekker om zowel groene als rode kiezers aan te spreken.
Maar het verhoopte Timmermans-effect, dat tijdens de Europese verkiezingen van 2019 wel nog speelde, lijkt deze keer uit te blijven. De combinatie GroenLinks/PvdA weet maar weinig bijkomende linkse kiezers aan te trekken.
Wilders
De strijd lijkt erg spannend te worden. Sinds het begin van de campagne ontlopen de drie partijen elkaar nauwelijks in de peilingen. Bovendien heeft enkele dagen voor de stembusgang nog een vierde partij zich aangesloten bij de kopgroep: de extreemrechtse PVV van Geert Wilders (60), een van de weinige lijsttrekkers die op post bleef.
Wilders hoopt dat hij de kans zal krijgen om voor het eerst echt toe te treden tot een regering. Om dat doel te bereiken heeft zich tijdens de campagne alvast een gematigder imago aangemeten, wat hem intussen de bijnaam 'Geert Milders' heeft opgeleverd. In het tv-programma Nieuwsuur deelde hij bijvoorbeeld mee dat zijn standpunten over de islam "geen prioriteit" meer zijn. Hij haalt immigratie en asiel, de gezondheidszorg en bestaanszekerheid aan als zaken die momenteel belangrijker zijn.
BBB
Ook de BoerBurgerBeweging (BBB) van Caroline van der Plas (56) hoopt om mee in een coalitie te kunnen stappen. Maar de hype rond de partij, die in maart nog de grote winnaar was van de provinciale verkiezingen, lijkt alweer voorbij. De opgang van Pieter Omtzigt en een nogal rommelige campagne lijken de BBB parten te spelen.
Daarnaast zijn er nog een twaalftal andere partijen die aanspraak maken op een plaats in de Tweede Kamer, maar niemand van hen komt in de peilingen boven de tien zetels uit. Daarbij bevinden zich ook de regeringspartijen CDA (christendemocratisch) en D66 (links-liberaal), twee partijen voor wie een zware verkiezingsnederlaag dreigt.
Volgens die peilingen is er overigens geen enkele partij die meer dan twintig procent haalt. Door die grote versnippering dreigt het weer moeilijk te worden om na de verkiezingen een coalitie tot stand te brengen. Wellicht zullen minstens vier partijen nodig zijn om een werkbare meerderheid te behalen in de proportioneel samengestelde Tweede Kamer.
