Openbare toiletten zijn essentieel om het publieke karakter van de openbare ruimte te garanderen. Dat zeggen de auteurs van een artikel uit de nieuwste editie van Brussels Studies, een interdisciplinair tijdschrift gericht op stedelijke onderzoek over Brussel. De auteurs vragen om het aanbod van gratis en goed onderhouden openbare toiletten op te schroeven.

In de studie werd via diepte-interviews met betrokken overheidsdiensten, bedrijven en organisaties een overzicht gemaakt van de toestand van de openbare toiletten in de Brusselse vijfhoek.

Van de tien openbare toiletten selecteerden de auteurs zes openbare toiletten om ter plaatse te bezoeken. Daar ging men tien uur lang observaties en beeldmateriaal verzamelen over de toestand van de toiletten. In totaal werden ook zestien diepte-interviews afgenomen. 

Concreet gaat het over de openbare toiletten aan de Steenkoolkaai, het Anneessensplein, de Adolphe Maxlaan, Nieuwe Graanmarkt, het Beursplein en de Willem De Molstraat. De geïnterviewde organisaties waren onder meer Stad Brussel zelf, de schepen van Groene Ruimten Zoubida Jellab (Ecolo) en de lokale politie, alsook winkeliers in de directe omgeving van een openbaar toilet.

Belangrijke kanttekening is dat enkel 'toiletten op straat' werden geselecteerd. Half openbare toiletten, zoals in de metrostations, behoorden niet tot het onderzoek.

Openbare toiletten hebben volgens de auteurs Lien Maes en Lucas Melgaço heel wat voordelen te bieden aan het stadsleven. Dat onderstreepten ook verschillende respondenten in de studie. 

Er zijn groepen mensen voor wie de toegang tot een openbaar toilet noodzakelijk is: bijvoorbeeld vrouwen, ouderen, kinderen, mensen met medische problemen, toeristen en mensen met gezondheidsproblemen of incontinentie. Ook voor mensen die buiten werken, zoals straatvegers, zijn de toiletten handig. 

Belangrijk is wel dat de openbare toiletten goed onderhouden worden. Ze kunnen de overdracht van de ziektes die in de stad circuleren, faciliteren; of gebruikt worden als een plek om drugs te consumeren. "Hoewel openbare toiletten noodzakelijk zijn voor het publieke leven, liggen ze ook aan de basis van overlast", zeggen de auteurs.

Het openbaar toilet op de Steenkoolkaai was verstopt, de vloer lag bezaaid met plastic flessen, toiletpapier, sigarettenpeuken, aluminiumfolie en maandverband. De openbare toiletten aan het Anneessenplein, de Steenkoolkaai en de Nieuwe Graanmarkt doen soms dienst als plek om drugs te consumeren. 

De toiletten worden ook gebruikt om te dealen, of om zwaardere misdrijven te plegen. Zo straat in de studie te lezen dat de stewards van het Bruciteam van preventiedienst BRAVVO getuigen over het vinden van wapens in het toilet op het Beursplein. "Iemand had wapens verstopt op het dak van dat toilet. Er was een kleine richel. Je kon ze niet zien liggen", zegt een manager tijdens het interview.

Oplossingen kunnen vele vormen aannemen: bijvoorbeeld het verwijderen van toiletten, toegangscontroles invoeren, of de automatisering en bewaking ervan. 

Zo werd in 2019 bijvoorbeeld het openbaar toilet aan het Beursplein weggehaald omdat het overlast veroorzaakte. Met als gevolg dat in de buurt rondom het Beursgebouw enkel nog maar urinoirs te vinden waren, waardoor vrouwen afhankelijk zijn geworden van restaurants of cafés in de wijk.

Een andere oplossing is om betaaltoiletten te installeren en zo de toegang tot het toilet te controleren. Dat bestond al eerder in Brussel stad, maar bracht op zijn beurt nieuwe problemen met zich mee: de deur werd bijvoorbeeld geblokkeerd - waardoor het toilet toch gratis werd, of een dievenbende ging aan de haal met het kleingeld.

Om de toiletten minder vuil te maken, werd in het verleden geëxperimenteerd met automatische schoonmaakbeurten na elk bezoek aan een openbaar toilet, of een automatische ontgrendeling van de toegang tot het toilet na een bepaalde tijdsduur - dit vooral om overlast tegen te gaan. Het ene is echter een dubbel zo duur openbaar toilet als de klassieke, niet-automatische, variant. Het andere werd dan weer omzeild door de toegang te blokkeren en dicht te klemmen.

Ook het installeren van camera's, om het toezicht te verhogen, is slechts een beperkte oplossing voor de gestelde problemen, meer verlichting kan helpen om de buurt zichtbaarder te maken, maar gaat dan weer gepaard met een hoger prijskaartje en impact op het milieu. Het installeren van permanente toiletmedewerkers om een oogje in het zeil te houden kan een gevaar zijn voor de veiligheid van de medewerker.

Volgens de auteurs hebben deze pistes weinig baat, aangezien de overlast voornamelijk een gevolg is van structurele Brusselse problemen en ze de problemen kunnen verergeren. "Hoewel deze maatregelen noodzakelijk kunnen zijn, moeten ze kritisch bekeken worden, want vele van die maatregelen zouden wel eens meer problemen kunnen veroorzaken dan dat ze zouden oplossen", concluderen de auteurs. 

De auteurs vragen om het aanbod aan openbare toiletten opnieuw op te trekken. "Openbare toiletten en overlast gaan hand in hand, en dat kan niet opgelost worden met een paar lapmiddelen. Als we de openbare ruimten in Brussel uitnodigend en divers willen maken, moet het aanbod van gratis en goed onderhouden openbare toiletten uitgebreid worden", stellen ze.