Op dinsdag 10 september, tijdens de opening van het 12de GGZ-congres in Antwerpen, kreeg Henri Heimans de Pi-kwadraatprijs uitgereikt. Bij die gelegenheid sprak dr. Kirsten Catthoor deze laudatio uit voor iemand wiens neutraliteit als magistraat hem niet belette om de wantoestanden in onze Belgische gevangenissen aan de kaak te stellen. 

"De Pi-kwadraatprijs is de prijs voor Psychiatrische Innovatieve Initiatieven. De prijs werd in het leven geroepen om mensen in de bloemetjes te zetten die zich op een bijzondere manier hebben ingezet om de GGZ in dit land beter te maken. Een belangrijke inhoudelijke maatstaf is dat de laureaat zich inzet voor maatschappelijk relevante initiatieven die de meest kwetsbare mensen raken."

"De eerste laureaat, in 2016, was wijlen Professor Guido Pieters. Hij kreeg de prijs voor zijn visionaire ideeen over en onverdroten inspanningen voor de ambulantisering en outreach behandeling in de geestelijke gezondheidszorg. De knipoog naar zijn naam in de prijs, maakt dat we hem altijd zullen blijven herinneren als een pionier."

"In 2018 kreeg Ann Callebert de Pi-kwadraatprijs, voor haar unieke insteek om euthanasie bij psychisch lijden te bekijken vanuit herstel-perspectief."

"Guy Tegenbos mocht de prijs in 2021 in ontvangst nemen, voor zijn pleidooi voor de oprichting van een Staten-Generaal van de Geestelijke Gezondheid. Een Staten-Generaal van alle actoren in de geestelijke gezondheidszorg, die eensgezind strijden voor een betere positionering van de sector, met een verbeterd welzijn van de psychisch kwetsbare patiënt als enige doel."

"Het organiserend comité van het elfde GGZ-congres besliste om de Pi-kwadraatprijs 2022 toe te kennen aan 2 vrouwen, die zich geweldloos, maar dapper en krachtdadig hebben ingezet tegen het onrecht van grensoverschrijdend gedrag, Maaike Cafmeijer en Ella-June Henrad."

Schande van het lot van geïnterneerde personen

"Dit jaar heeft de jury zich in de besluitvorming voor de toekenning van de vierde Pi-kwadraatprijs laten leiden door de schande van het lot van geïnterneerde personen. Het onaanvaardbare gebrek aan psychiatrische zorg voor hen wordt in ons land al jaren schaamteloos verdragen."

"Op 27 augustus, amper 2 weken geleden, werd België hiervoor opnieuw veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Het Hof heeft zich unaniem uitgesproken, inclusief de Belgische rechter die er deel van uitmaakt. Het vonnis verwijst naar 14 eerdere veroordelingen, met het eerste precedent in 2012. Vooral de gevangenissen van Gent, Merksplas en Turnhout worden geviseerd."

"Roger Van de Velde, de getalenteerde schrijver en journalist die in de jaren 60 voor lange tijd als geïnterneerde werd opgesloten in verschillende gevangenissen, schrijft hierover reeds in 1969, in zijn pamflet “Recht op antwoord”:

'Doornik, Merksplas, Turnhout. Ik heb er de meest ongelooflijke en mensonterende dingen gezien waarover ik in een aanhoudende kramp, die zich nog altijd niet in een kreet heeft bevrijd, slechts met schroom durf spreken;'

'Al zal ik dan eenmaal toch de moed moeten opbrengen en de walg moeten overwinnen om er omstandig over te schrijven, met de onbevangen eerlijkheid die voor elke rechtbank geëist wordt van een getuigenis.'

'In ieder geval kan men niet van mij verlangen dat ik, eenmaal buiten deze muren en liefdevol weer opgenomen door de maatschappij die mij zo lange tijd heeft uitgestoten, die morbide souvenirs schouderophalend in de prullenmand gooi.'

'De wonde van het eigen litteken, dat men mij gedurende meer dan 2000 dagen en nachten in mijn meest elementaire menselijke waardigheid doelbewust heeft vernederd en uitgehold, blijft schroeien bij elke aanraking.'

Grootst denkbare paradox

"Het is de grootst denkbare paradox dat onze hyper-individualistische samenleving, waar vrijheid, autonomie en zelfbeschikking als de belangrijkste waarden gelden, genadeloos kiest voor de veiligheid van het collectief in het nadeel van de bejegening van geïnterneerde patiënten. De meest fundamentele rechten van deze psychisch kwetsbare personen, die weliswaar een delict hebben gepleegd, worden daarbij compleet verwaarloosd." 

"Het delict is wellicht de belangrijkste reden waarom het stigma bij geïnterneerde patiënten nog groter is dan anders. Het destructieve vooroordeel dat psychisch kwetsbare mensen gevaarlijk kunnen zijn, blijkt in uitzonderlijke gevallen de realiteit."

"In de theorie van intersectionaliteit, het kruispunt waar verschillende identiteiten van minderheidsgroepen samenkomen, ervaren geïnterneerde patiënten ongelijkheid door niet alleen psychische kwetsbaarheid, maar ook door het plegen van een misdrijf en contact met Justitie, een vaak weinig succesvolle behandelvoorgeschiedenis, armoede, dakloosheid, allochtone achtergrond, zwakbegaafdheid. Al deze factoren maken dat deze personen vatbaar zijn voor stigma en discriminatie, maar ook desinteresse bij de overheid en uitsluiting in de GGZ. In de psychiatrie worden geïnterneerde patiënten vaak als te moeilijk gezien op vlak van behandeling. Gerenommeerde stigma-experten vinden dat moeilijke patiënten niet bestaan. Het betekent alleen dat het behandelaanbod niet volstaat." 

"Vandaag krijgt Henri Heimans (foto) de Pi-kwadraatprijs voor zijn inspanningen voor deze kwetsbare doelgroep."

"Henri leidde dertig jaar lang de Gentse Commissie voor de Bescherming voor Maatschappij, de voorloper van de huidige Kamer voor de Bescherming van de Maatschappij (KBM). Als voorzitter besliste hij mee over het lot van duizenden geïnterneerde personen."

"Hij was zich al die jaren bewust van het Artikel 3 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens, dat stelt dat je niemand mag folteren, onmenselijk of vernederend behandelen. Hij vindt dat voor wie lijdt onder een ernstige psychische kwetsbaarheid of mentale beperking, opsluiting in de gevangenis zonder adequate zorg een onmenselijke straf betekent."

"Henri besefte altijd dat de situatie in de Belgische gevangenissen catastrofaal is, en benadrukte in elk interview dat er permanent zware schendingen van de mensenrechten zijn. Zijn neutraliteit als magistraat belette hem niet om wantoestanden aan de kaak te stellen."

"Bij de inwerkingtreding van de nieuwe wet internering in 2016, waarvoor hij jarenlang een voortrekkersrol had ingenomen, was Henri hoopvol. Eindelijk zou er iets veranderen. De nieuwe wet verankerde het recht op zorg en verbeterde de rechtspositie van geïnterneerde personen. Daarnaast verhoogde men de drempel om iemand te kunnen interneren."

"Maar intussen is hij somberder. De positie van geïnterneerde personen blijft erbarmelijk. Onze gevangenissen zitten opnieuw vol mensen die daar niet thuishoren. Ook de duur van interneringstrajecten neemt toe. Volgens hem creëert men daardoor een verloren generatie."

"Ondanks zijn zachtmoedige aard, blijft Henri zich met de grootste kracht en hardnekkigheid uitspreken tegen de mistoestanden in het systeem van internering. Hij pleit voor samenwerking en continuïteit tussen Justitie, Gezondheidszorg en andere beleidsdomeinen zoals tewerkstelling en woningen. Hij spaart zijn kritiek niet dat we als samenleving intoleranter worden naar mensen die niet aan een gemiddelde norm voldoen, en dat we vergeten te investeren in mensen die het moeilijk hebben. Het lijdt niet de minste twijfel dat Henri veel stenen verlegd heeft in de rivier om het lot van de geïnterneerde personen in dit land te verbeteren."

"Graag uw daverend applaus voor Henri Heimans."