1. Prestatieverloning beloont inzet, flexibiliteit en efficiëntie

Een arts die meer patiënten ziet, sneller werkt, of zich inzet voor spoedgevallen, hoort daarvoor beloond te worden. Prestatieverloning erkent die inzet, terwijl een forfaitair systeem iedereen over dezelfde kam scheert, ongeacht inzet, complexiteit of werklast. Dat is niet alleen demotiverend, het leidt ook tot een nivellering naar beneden, waarbij artsen net ontmoedigd worden om harder te werken.

Incentives werken. In de meeste sectoren wordt dit als vanzelfsprekend beschouwd. Waarom zou de gezondheidszorg daar uitzonderlijk in moeten zijn?

2. Forfaitaire systemen leiden tot wachttijden, tragere zorg, en bureaucratie

Een treffend voorbeeld is het Verenigd Koninkrijk met haar National Health Service (NHS). In dit volledig gefinancierde, forfaitair georganiseerde systeem zijn de wachttijden voor consultaties, onderzoeken en operaties vaak onaanvaardbaar lang. Niet uit onwil van artsen, maar omdat het systeem niet beloont om méér te doen.

• De NHS heeft in 2024 recordlange wachttijden gekend, met miljoenen patiënten op wachtlijsten.
• Veel huisartsen in de NHS beperken hun agenda tot een vast aantal patiënten per dag. Er is geen incentive om extra te presteren.

Portugal, dat grotendeels met een forfaitair basispakket werkt binnen de publieke sector, heeft vergelijkbare problemen: overbelasting, rigiditeit, en een stijgende privatisering omdat artsen zich niet meer kunnen vinden in het systeem dat inzet niet beloont.

3. Complexe zorg vereist maatwerk – prestatieverloning maakt dat mogelijk

Het argument dat prestatieverloning geen ruimte laat voor patiënten met complexe noden is een karikatuur. Het probleem ligt niet bij het betalingssysteem zelf, maar bij de gebrekkige verfijning ervan. Met een goed geoptimaliseerd fee-for-service model waarin tijdsduur, casemix en zorgzwaarte correct vergoed worden, kan zorg op maat perfect beloond worden.

Forfaits daarentegen riskeren om complexe patiënten te ontmoedigen omdat ze “verlieslatend” zijn binnen een vast budget, wat leidt tot selectie van patiënten of minder betrokkenheid.

4. Transparantie en responsabilisering

Prestatieverloning maakt de zorg meetbaar en transparant. Er wordt duidelijk wat er gebeurt, wanneer en door wie. Forfaitaire systemen creëren eerder een black box, waar prestaties minder zichtbaar zijn en responsabilisering verdwijnt. In een systeem dat steeds meer onder publieke en politieke druk staat, is dat riskant.

5. Misbruik is geen gevolg van het systeem, maar van het ontbreken van controle

Het aanhalen van één anonieme getuigenis rond een heupoperatie bij een 95-jarige patiënt is emotioneel geladen maar onvoldoende om een heel systeem te veroordelen. Er zijn altijd excessen, maar die moeten aangepakt worden door kwaliteitscontrole, medische deontologie en evaluatiecomités, niet door het hele systeem af te schaffen.

Het is een vals dilemma: kwaliteit of prestatie. We kunnen én moeten streven naar een systeem dat kwaliteit en activiteit beloont.

6. Innovatie en drive ontstaan niet uit een vast loon

Wie in een forfaitair systeem zit, heeft minder prikkels om te innoveren, extra uren te draaien, of bij te scholen. In een prestatiegericht systeem zie je duidelijk dat artsen sneller mee zijn met nieuwe technieken, zich vaker specialiseren, en zich inzetten om betere zorg te leveren.

De dynamiek van competitie en prestaties zorgt ervoor dat zorginstellingen en zorgverstrekkers blijven streven naar verbetering. Een forfaitair systeem streeft eerder naar stabiliteit en kostenbeheersing, wat innovatie vaak belemmert.

Conclusie

In plaats van prestatieverloning af te schaffen, moeten we inzetten op intelligente incentives, gekoppeld aan kwaliteit, complexiteit, én productiviteit. De zorg is geen productie-eenheid, maar ze is ook geen vrijblijvend gegeven. Artsen verdienen het om naar waarde en inzet betaald te worden. Zoals in alle sectoren is waardering via prestatie een logisch en gezond uitgangspunt.

De keuze is niet tussen "meer geld voor meer handelingen" of "een rechtvaardig systeem". De echte uitdaging is een geïntegreerd model dat artsen motiveert, patiënten centraal stelt, en verspilling tegengaat. Dat model zal altijd elementen van prestatieverloning bevatten.