Het wordt steeds moeilijker om de sociale uitgaven te financieren uit de sociale bijdragen, waarschuwt het Rekenhof in zijn verslag over de begrotingsaanpassing van de federale regering. Op termijn zal de federale regering haar financiële tussenkomst moeten verhogen ten nadele van andere opdrachten.

De sociale uitkeringen bestaan voornamelijk uit pensioenuitgaven (53,1% van het totaal in 2023) en uitgaven voor gezondheidszorg (29,4%). Bij ongewijzigd beleid zullen de pensioenuitgaven stijgen van 63,7 miljard euro in 2023 tot 80,2 miljard euro in 2028. De uitgaven voor gezondheidszorg, geraamd op 35,2 miljard euro in 2023, zouden ook sneller blijven stijgen dan het bruto binnenlands product (bbp), merkt het Rekenhof op in een verslag dat vandaag aan de begrotingscommissie van de Kamer werd voorgelegd.

Tegenover deze stijging van de socialezekerheidsuitgaven (26%) staat geen even grote stijging van de socialezekerheidsbijdragen, die in deze periode van vijf jaar naar verwachting met slechts 20,3% zullen stijgen. Daardoor zou de dekking van deze uitgaven door sociale bijdragen dalen van 64,0% in 2023 tot 61,1% in 2028. In 2018 bedroeg dit percentage nog 68,5%.

Bij ongewijzigd beleid zullen de financiële transfers van de federale overheid moeten stijgen om de sociale uitkeringen te betalen, "met als gevolg dat er minder middelen overblijven voor de uitvoering van de andere opdrachten van de Staat, en in het bijzonder van zijn overheidsopdrachten", waarschuwt het Hof.

Op 14 maart schatte het beheerscomité van de sociale zekerheid dat, om het financiële evenwicht van het socialezekerheidsstelsel te garanderen, de evenwichtstoewijzingen (overheidstoewijzingen die het verschil tussen de financiering van de sociale zekerheid en de uitgaven compenseren) bijna zouden moeten verdubbelen tot 12,9 miljard euro in 2028. Momenteel bedragen zij 6,5 miljard euro.

Begroting, pensioenen

Het Rekenhof verwacht niet dat ons land een grote hoeveelheid Europees relancegeld zal mislopen indien er geen nieuw akkoord over de pensioenhervorming uit de bus komt. Het effect zou beperkt blijven tot enkele tientallen miljoen euro's.

Zoals bekend maakt ons land aanspraak op 4,5 miljard euro uit het Europese Relancefonds. De Europese Commissie stampte dat uit de grond om de lidstaten te helpen hun economie te herlanceren na de coronacrisis. België kon in januari een eerste schijf van 850 miljoen euro aanvragen, maar deed dat nog niet omdat er nog verder werk moet worden gemaakt van de pensioenhervorming.

Om aanspraak te kunnen maken op dat Europees geld, moet ons land een aantal mijlpalen realiseren. Dat zijn er in totaal 43, waaronder dus de pensioenhervorming. Momenteel is er nog achterstand voor 8 van die 43 mijlpalen. 

De vraag rijst al langer hoeveel geld ons land zal mislopen indien er geen pensioenhervorming meer komt. Volgens raadsheer Rudi Moens van het Rekenhof zou het verlies niet heel groot uitdraaien. Hij schat het effect op enkele tientallen miljoen euro. "Of het 30, 40 of 50 miljoen zal zijn, weten we niet, want de methodologie staat nog niet helemaal op punt, maar het worden geen honderden miljoenen. Men zal niet afgerekend worden op één hervorming", zei Moens  in de Kamer, tijdens een hoorzitting over de begrotingscontrole.

De uitspraak leidde tot verbaasde reacties bij een aantal leden van de Kamercommissie Begroting. Ze liggen immers niet in lijn van de verwachtingen die eerder vanuit de regering werden geopperd. Staatssecretaris voor Relance Thomas Dermine (PS) had het over 150 tot 200 miljoen euro, terwijl zijn Begrotingscollega Alexia Bertrand (Open VLD) dat nog aan de lage kant vond.

"Vreemd", reageert oppositielid Sander Loones (N-VA). "Als het risico zo laag zou zijn, waarom durft de regering-De Croo die Europese financiering dan niet aan te vragen?" Hij roept de regering in elk geval op door te zetten met de pensioenhervorming. "België dreigt elke geloofwaardigheid kwijt te spelen bij de Europese Commissie en dat zal ons in de toekomst zuur opbreken. Want enkel lidstaten die hervormen zullen straks nog op wat Europese soepelheid te kunnen rekenen. Welk signaal geeft België als we één van de eigen beloftes gewoon schrappen?"

Ook binnen de meerderheid pleit Wouter Beke (CD&V) ervoor om door te zetten. "Een grondige pensioenhervorming is in de eerste plaats nodig om de pensioenen op lange termijn te kunnen blijven betalen. Niet om op korte termijn het Europees geld binnen te halen", aldus Beke. In één adem wijst hij ook op het belang van de fiscale hervorming - die andere grote werf van Vivaldi. "Hervormen doe je niet omdat een EU-commissaris dit vraagt, maar omdat het de welvaart van alle burgers in stand houdt."

Wat die begroting betreft, zit het Rekenhof op de lijn van vele andere instellingen die het Belgisch budget tegen het licht houden. "Als je puur naar de cijfers kijkt, kan je alleen zeggen dat het geen goede begroting is", zei Moens. Volgens de Europese Commissie zit het tekort op 5 procent van het bbp. Enkel Slovakije en Malta doen slechter, terwijl Polen op gelijke hoogste staat. Tegelijkertijd bevinden zich ook heel wat landen tussen een tekort van 4 en 5 procent. Al plaatste hij nog wel een kleine kanttekening. "Vorig jaar hebben we het veel beter gedaan dan verwacht. Het is niet evident dat dat dit jaar ook zal gebeuren, maar de mogelijkheid bestaat."

Het Rekenhof ziet geen of weinig risico's in de begroting omwille van verkeerde ramingen. Niet omdat alles zo piekfijn werd becijferd, maar omdat de potentiële fouten in beide richtingen werken. Binnen de fiscale ontvangsten zien de cijferaars bijvoorbeeld bij de btw-verlaging op gas en elektriciteit een overschatting van de ontvangsten, maar bij het betalingsuitstel van de bedrijfsvoorheffing is dan weer sprake van onderraming. 

"Rare situatie"

Bij de btw-ontvangsten stootte het Rekenhof overigens op een "rare situatie". In december 2022 lagen de ontvangsten liefst 473 miljoen euro lager dan in december 2021. Een verklaring heeft het Rekenhof daarvoor niet - ook de FOD Financiën kon het verschil nog niet duiden. 

Bij de uitgaven schat het Rekenhof het risico beperkt in. Er zijn wel enkele vraagtekens bij de federale politie of bij Justitie. Die slaan echter maar op enkele tientallen miljoenen. "Het is niet daar dat tekorten worden gecreëerd", zei Moens. Het is de internationale context die meer onzekerheid teweeg brengt, zoals de oorlog in Oekraïne.