De Belgische viroloog Peter Piot werd zondag door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) geëerd voor zijn "levenslange toewijding aan de gezondheid". Wie was en is Peter Piot? Een terugblik via enkele vragen die we hem vroeger stelden, en waarop de antwoorden nog steeds actueel zijn.

Piot kreeg een 'Global Health Leaders Award', net als de Congolese professor Muyembe-Tamfum. "Beiden zijn gerenommeerde wetenschappers die nauw betrokken waren bij de ontdekking van het ebolavirus, alvorens leidende posties te bekleden op gezondheidsvlak wereldwijd", zegt de WHO.

Wat Piot betreft, verwijst de organisatie ook naar zijn "uitzonderlijke leiderschap tegenover de hiv/aids-epidemie en andere beduidende wereldwijde gezondheidsuitdagingen", en naar zijn rol bij het lanceren van bijvoorbeeld Unaids, het aidsprogramma van de Verenigde Naties.

"In een periode van meerdere noodtoestanden, gezondheidscrisissen en conflict, erkennen we dat leiderschap op het vlak van volksgezondheid en wetenschappen belangrijker zijn dan ooit om de wereldwijde gezondheid te verbeteren", zegt WHO-topman Tedros Adhanom Ghebreyesus. "De laureaten verpersoonlijken die passie."

De prijsuitreiking vond gisteren plaats tijdens de openingssessie van de 76e wereldgezondheidsbijeenkomst in het Zwitserse Genève.

Is er een achteruitgang in de steun voor het onderzoek sinds Trump aan de macht kwam?

Peter Piot: "De VS blijven veruit de grootste financier van aidsbestrijding in de wereld. Dat is niet veranderd onder Trump. Trump had tijdens de budgetbesprekingen wel voorgesteld om zwaar te snoeien, maar het Congres heeft dat niet aanvaard. Dat is een van de weinige punten waar democraten en republikeinen het nog over eens zijn."

"Men blijft dus vooruitgang boeken, al zal men niet de doelstellingen halen die de Amerikanen en Unaids stelden om tegen 2030 uiteindelijk de epidemie te beëindigen. Het objectief was dat er niet meer dan 500.000 nieuwe infecties zouden zijn in de wereld. We zitten nog altijd aan 1,6 tot 1,7 miljoen nieuwe infecties. De schatting was dus veel te optimistisch."

"In sommige streken verergert de situatie nog, zeker in de voormalige Sovjetunie, vooral in Rusland. Het is veel te vroeg om victorie te kraaien. Het besef dat het allemaal niet zo erg meer is, klopt niet. 600.000 doden per jaar is allerminst een bijzaak. In België boekten het onderzoek en de aanpak wel goede vooruitgang. Toch mogen we de inspanningen niet verminderen, weten we uit ervaring zoals bijvoorbeeld bij de aanpak van malaria."

De weg naar een vaccin is nog lang?

"Ja, maar voor het eerst koester ik een beetje serieuze hoop op basis van een vaccinonderzoek dat vooral in Zuid-Afrika loopt en daar getest wordt. Een vaccin van J&J waar uitstekende resultaten werden geboekt bij apen op kleine schaal. Het wordt nu op grote schaal getest. Als dat bescherming biedt, zijn we vertrokken. Het zal waarschijnlijk niet het ideale vaccin zijn met volledige bescherming omdat men nogal wat injecties nodig heeft, maar het belangrijkste nu is om te bewijzen dat het eigenlijk mogelijk is. Zonder een vaccin zal men de aidsepidemie niet onder controle krijgen volgens mij." (Intussen raakte begin dit jaar bekend dat J&J de stekker trekt uit het onderzoek in Zuid-Afrika, hier was het optimisme van Peter Piot helaas te groot, red.).

Overal lijkt de weerstand te groeien tegen vaccinatie via de vaccinatiesceptici?

"Dat had ik totaal niet verwacht in de 21^ste eeuw. Denk aan de opflakkering van mazelenepidemieën een beetje overal, zelfs in Europa. In een land als Congo bijvoorbeeld overlijden veel meer kinderen door mazelen dan door ebola, maar daar heeft het te maken met gebrekkige infrastructuur en een haperend gezondheidsssysteem. Maar dat dit ook in Europa gebeurt en bijvoorbeeld op een eiland in de Stille Oceaan, Samoa, waardoor de regering de noodtoestand moest uitroepen omdat te veel mensen een vaccinatie weigerden: dat roept vragen op. Ook bij ons merken we de nieuwe trend dat vaak hoogopgeleiden de zogenaamde ‘natuurlijke weg’ verkiezen boven wetenschap en technologie. Men koestert ook meer wantrouwen tegen alles wat van de overheid komt."

"Men is vergeten dat als je je niet laat vaccineren tegen mazelen of encefalitis, je doof kunt worden, blind, enzovoorts. Dat is een zeer zware verantwoordelijkheid van de ouders van die kinderen."

Nog een negatieve invloed speelt de klimaatopwarming. Denk aan teken-encefalitis.

"Door de opwarming verspreiden allerlei insecten, muggen, teken… zich vlotter. Ziekteoverbrengers dus die zich zowel op het noordelijk als zuidelijk halfrond verspreiden. We stellen dat al vast met denge dat vroeger een tropische ziekte was. Maar we kenden recente gevallen aan de côte d’Azur en Italië. Met ziekten overgedragen door teken zullen we hetzelfde resultaat krijgen. We kunnen ons er dus niet zomaar van afmaken met de stelling dat die ziekten iets voor de tropen zijn en niet voor ons. Natuurlijk reizen mensen ook veel, wat specifieke voorzorgsmaatregelen vergt. Zoals reisvaccinatie."

U hebt ook het peterschap aanvaard van Doctors for Doctors die vooral actief zijn tegen burn-out. Ooit zelf last van gehad?

"Ik heb zelf nooit een burn-out gehad, maar ik heb het fenomeen wel gezien bij collega’s. Zelf heb ik wel momenten van uitputting gekend toen ik aan het hoofd stond van Unaids wat een enorme politieke druk op mij legde. Zeker ook met de opkomst van de sociale media. Ik stond in contact met een aantal huisartsen in Antwerpen en met mensen waarmee ik in Gent opgeleid was. Ik vond dat dat een echt vergeten fenomeen is dat professionele hulp enerzijds vereist, maar ook steun van peers. En vooral: alles begint bij het erkennen en herkennen van het probleem. Ik vind het een heel mooi initiatief."

--

Parcours Peter Piot

• In 1974 studeerde hij af als arts aan de Rijksuniversiteit Gent waarna hij in 1976 mede-ontdekker werd van het ebolavirus in Zaïre.
• In 1980 behaalde hij een doctoraat in de microbiologie aan de UA. Daarop ging hij aan de slag in het ITG. Later bracht hij het tot directeur London School of Hygiene & Tropical Medicine, wat hij nog steeds is.
• Van 1991 tot 1994 was hij voorzitter van de International Aids Society. Van 1992 tot 1994 werd hij geassocieerd directeur aids-programma's WGO. Op 12 december 1994 volgde de benoeming tot directeur van Unaids en tevens werd hij assistent secretaris-generaal van de VN. Hij oefende beide functies uit tot eind 2008.
• In 1995 kreeg hij de titel van baron.
• Van 2008 tot 2012 was hij ook voorzitter van de Koning Boudewijnstichting.
• Sinds 2008 was hij professor Imperial College in Londen. In 2009 werd hij de eerste directeur Institute for Global Health van het Imperial College in Londen.