Muggen en de infecties die ze met zich meedragen, reizen mee langs handelsroutes en vestigen zich in steeds groter wordende steden. Zo heeft nu ook de malariamug Anopheles stephensi, die oorspronkelijk voorkomt in Zuid-Aziatische steden, zijn weg gevonden naar steden in de Hoorn van Afrika.

Het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen maakt deel uit van een interdisciplinair onderzoeksproject dat de sociale en omgevingsfactoren in kaart wil brengen die de verspreiding van de Anopheles stephensi malariamug in Soedan en Ethiopië beïnvloeden. De Liverpool School of Tropical Medicine (LSTM) leidt het Controlling Emergent Anopheles Stephensi in Ethiopia and Sudan (CEASE) project, waarvoor ze financiering van Wellcome Trust ontvingen.

Ongewone uitbraak

Anopheles stephensi is een invasieve malariamug die vooral in stedelijke gebieden in het Midden-Oosten en Zuid-Azië voorkomt. Tussen 2000 en 2010 liftte de mug via goederentrafiek naar het Arabisch schiereiland om langs daar de Hoorn van Afrika te bereiken. De voor Afrika nieuwe infectiebron werd vastgesteld na een ongewone uitbraak in Djibouti City.

Als de vector zich goed aan de stadsomgeving in deze nieuwe setting kan aanpassen, lopen de plaatselijke bevolkingsgroepen een hoog risico. De afdeling Vectorbiologie van de LSTM leidt een interdisciplinair team van biologen, epidemiologen, wiskundigen, geostatistici en sociale wetenschappers. Verdeeld over entomologische, epidemiologische en sociaal wetenschappelijke werkpakketen, willen de onderzoekers met het CEASE project de verspreiding en de route van de mug in kaart brengen.

126 miljoen extra mensen lopen risico

Het sociaal wetenschappelijk werkpakket, dat wordt geleid door de groep Sociaalecologisch Gezondheidsonderzoek van het Instituut, wil begrijpen hoe sociale en ecologische factoren de verspreiding van de mug in deze  specifieke regio beïnvloeden. Malaria is in Afrika in de eerste plaats een plattelandsziekte omdat de lokale malariamuggensoorten niet goed aangepast zijn aan stedelijke omgevingen.

Ondertussen heeft de Aziatische mug zich wel aan de nieuwe Afrikaanse stadsomgeving aangepast en lopen naar schatting 126 miljoen extra mensen een potentieel risico op malaria. “Het is van vitaal belang dat multisectoriële vectorbestrijdingsstrategieën ontworpen en getest worden op maat van de nieuwe stedelijke context,” legt Fatou Jaiteh, onderzoeker aan het ITG uit.

Interactie van ecologische, sociale en architecturale factoren.

Steden zijn dynamische omgevingen, zowel op sociaal vlak als op het vlak van architectuur. Het is de bevolking die de ruimte vormt en bepaalt. Door innovatief om te gaan met de interactie tussen ecologische, sociale en zelfs architecturale factoren, kunnen ziekten zoals malaria bestreden worden.

“Daarom voeren we samen met lokale onderzoekers veldwerk uit: om te ontdekken wat de broedplaatsen van de mug zijn en waar de besmettingen gebeuren. Daarbij betrekken we alle stakeholders van zowel binnen als buiten de gezondheidssector: de bevolking, landbouw-, gezondheids- en transportsector enzovoort,” vertelt onderzoeker Fatou Jaiteh.

In latere stadia van het onderzoek bepalen de onderzoekers de doeltreffendheid van bestaande en nieuwe bestrijdingsstrategieën en wordt het effect op de volksgezondheid en de kosteneffectiviteit van verschillende opkomende vectorbestrijdingsstrategieën gemodelleerd.

Mogelijk enorme gevolgen

“Als deze invasieve malariasoort zich vestigt zonder snelle actie, zal dat enorme gevolgen hebben voor de ziekte- en sterftecijfers in de hoorn van Afrika. Dit complex probleem vereist een complexe socio-ecologische aanpak. Door de stakeholders uit verschillende hoeken van de maatschappij met elkaar in contact te brengen, krijgen we een beter beeld van hoe we samen naar oplossingen toewerken waarin alle partijen betrokken zijn,” vertelt Prof. Koen Peeters van het ITG en hoofdonderzoeker van deze sociaal wetenschappelijke studie.

“Van alle continenten verstedelijkt Afrika het snelst. De VN schat dat in 2050 58% van de bevolking in stedelijke gebieden zal wonen. Als een aan de stad aangepaste malariamug zich kan verspreiden, zou dat een ravage kunnen aanrichten op het hele continent,” waarschuwt Dr. Anne Wilson, co-directeur van het CEASE project.

De malariamug, het dodelijkste dier op aarde

Malaria is de meest beruchte tropische ziekte die jaarlijks nog meer dan een half miljoen slachtoffers maakt. De mug die de parasitaire ziekte overdraagt is daarmee ook het dodelijkste dier op aarde. Door in te spelen op de biologische, menselijke en maatschappelijke ketens draagt het ITG bij aan het onder controle krijgen van malaria.

Het Instituut heeft een nieuw insectarium dat een breed scala aan insecten, gaande van tijger- en malariamuggen tot zandvliegen huisvest. De onderzoeksruimte biedt uitgebreide mogelijkheden om interdisciplinair te werken. Daardoor kunnen tropische ziektes, en de vectoren die deze overdragen, nog beter worden onderzocht.