Ja, de psychiatrie leeft! Ze borrelt en bruist verandering na verandering. De tijdstroom is gunstig voor dit sterk dynamische vakgebied. “Het vakgebied surft naar ongekende mogelijkheden”, schrijven de gedreven auteurs van dit stuk die elk vakverenigingen vertegenwoordigen. Daarbij deze kanttekening: “Er beweegt best veel in ons vakgebied, maar dat volstaat niet.”

Enkele voorbeelden van de dynamiek:

• Zowel de medische wereld, de patiënten als het brede publiek beseffen het belang van een meer holistische gezondheidsbenadering. Het tijdsgewricht van de acute, hoogtechnologische interventies met de daarbij horende lineaire gedachtegang (probleem > verwijderen > genezen) ligt langzaam maar zeker achter ons.  Steeds meer wordt duidelijk dat veel psychiatrische én somatische aandoeningen hun basis (en continuering) vinden in een complexe interactie tussen (epi)genetische en andere biologische factoren met levensstijl, psychologische en maatschappelijke factoren (vb. sociale ongelijkheid). Oplossingen richting verbetering van levenskwaliteit en functionaliteit blijken voor heel wat medische problemen veel breder en complexer dan enkele decennia geleden werd aangenomen. De psychiatrie loopt in deze evolutie voorop: omgaan met complexiteit, onbekende variabelen en multidirectionele interacties zijn bij uitstek hét “speelterrein” van de psychiaters. De holistische benadering, het fundament van het psychiatrisch vakgebied, vertaalt zich in een sterk multidisciplinair gedreven aanpak, waarmee we een voorbeeld vormen voor de rest van de geneeskunde.
• De pandemie – en het is jammer dat het zo moest – heeft hier nog een zetje bij gegeven, en het belang van mentale gezondheid is nu voor elke burger en politicus duidelijk geworden. Niemand kan vandaag de stellingen “no health without mental health” en “mental health is everybody’s business” nog naast zich neerleggen.
• De laatste 10 jaar kende de psychiatrie heel wat veranderingen (toegegeven, de jaren daarvoor bleef het allemaal nogal stilletjes). Mede onder druk van patiënten, families, psychiatrieverenigingen, inspirerende collega’s en zelfs de internationale gemeenschap (België werd verschillende keren veroordeeld, o.m. voor de zorg voor geïnterneerden) voerde de overheid fundamentele veranderingen in de organisatie van de psychiatrische zorg door. De “oude” psychiatrische ziekenhuizen waar patiënten (veel te) lang verbleven werden omgevormd tot uiterst specialistische behandelomgevingen. Met beddenafbouw en de uitrol van mobiele psychiatrische teams. De forensische zorg werd fundamenteel hervormd en uitgebreid. En er wordt momenteel fors geïnvesteerd in de toegankelijkheid van de psychologische hulpverlening.
• Binnen de GGZ groeit een leercultuur, gericht op kwaliteitsverbetering (o.m. kwaliteitsindicatoren). Dit samen met het actief betrekken van ervaringsdeskundigen en families maakt ons vakgebied transparanter. Hierbij hoort ook een toenemende transparantie in ethisch denken en handelen. Complexe ethische aspecten van ons vakgebied, zoals euthanasie en vrijheidsbeperkende maatregelen, worden meer dan ooit kritisch wetenschappelijk geëvalueerd en bijgestuurd. Ook de wetgeving doorloopt parallel hiermee een veranderingsproces.
• De laatste 20 jaar kent het neurowetenschappelijk onderzoek internationaal een uitgesproken groei. Belgische onderzoeksgroepen leveren een actieve bijdrage. Hoewel ons land pro capita een stuk minder in psychiatrisch wetenschappelijk onderzoek investeert dan Nederland, UK of VS, groeit ook bij ons de sector. De laatste 10 jaar waren er meer doctoraten in de psychiatrie dan ooit tevoren.
• Dat levert belangrijke inzichten op in de mechanismen die ten grondslag liggen aan de verschillende psychiatrische stoornissen en dimensies van het psychisch functioneren. Bijzonder aan dit vakgebied is dat het onderzoek zich bevindt op het raakvlak van het klinische, het (neuro)wetenschappelijke (biologie, biochemie, genetica, informatica) en de humane- en gedragswetenschappen (psychologie, filosofie, taalwetenschappen, sociale wetenschappen enz.). Critici stellen dat deze groeiende wetenschappelijke kennis zich onvoldoende vertaalt in een effectieve verbetering van de klinische zorg en behandeling. Deels terecht. Onderzoek omzetten naar klinische realiteit vraagt nu eenmaal veel tijd en vormt een van de actuele uitdagingen voor ons vakgebied. Toch startten ook hier al klinisch belangrijke omwentelingen, zowel technisch (bv. neuromodulatie) als in de eerste stappen richting een meer gepersonaliseerd (psycho)therapeutisch aanbod.
• Niet alleen neurobiologisch onderzoek neemt toe. De laatste jaren is er een opvallende groei van onderzoek en politieke aandacht voor een public mental health-benadering (PMH), die een vertaling van wetenschap naar beleid nastreeft. Het KCE heeft in dit verband belangrijke rapporten en adviezen uitgebracht gericht op het verbeteren van het zorglandschap in de GGZ. Ook politiek voelt de noodzaak en investeert fors in een uitbouw van psychologische zorg binnen een eerstelijnskader.
• Meer studenten geneeskunde kiezen voor psychiatrie. De tijd dat contingentplaatsen niet ingevuld werden ligt definitief achter ons. Naast de garantie van jobzekerheid worden jonge collega’s aangetrokken door de diversiteit van het beroep, waarbij afhankelijk van persoonlijke voorkeuren zowel de setting (ambulant, CGG, PAAZ of PZ), de patiëntenpopulatie als de jobinvulling (klinisch, wetenschappelijk, beleidsmatig) op maat ingevuld kunnen worden. Dat staat garant voor een veelzijdige en dynamische loopbaan.

Samenvattend, er beweegt best veel in ons vakgebied. Is dit allemaal genoeg om te beantwoorden aan de psychische zorgnood van onze Belgische bevolking? Driewerf NEEN! In vergelijking met de ons omringende landen besteedt België verhoudingsgewijs nog steeds veel minder aan de geestelijke gezondheidszorg en onderzoek op dat vlak. Patiënten met een ernstige psychiatrische aandoening overlijden ook nog veel te vaak (en) veel te vroeg, ook in België. De interactie en samenwerking met de somatische zorg verlopen nog moeizaam.  Opleiding over geestelijke gezondheid binnen het curriculum geneeskunde blijft ondermaats.

Maar dit alles doet niet af aan het feit dat de psychiatrie als vakgebied ongekend boeiende tijden beleeft. Alle nieuwe jonge collega’s die aan de opleiding beginnen of nu in het vak stappen wacht een fascinerende toekomst. Zij hebben een waaier aan professionele mogelijkheden, jobvariatie en een gedegen wetenschappelijke voedingsbodem in een vakgebied dat steeds centraler staat in het medisch en maatschappelijk gebeuren; mogelijkheden en inzichten waar we twintig jaar geleden enkel van konden dromen.

Ja, de psychiatrie is hot en hoogzwanger van vele mogelijkheden. Het belang en relevantie van dit vakgebied kunnen in deze complexe tijden nauwelijks overschat worden.

‘Good Vibes’ heet deze rubriek in De Specialist. Wel, voor de psychiatrie zijn het momenteel meer dan vibes. Veeleer een krachtige maatschappelijke en wetenschappelijke grondstroom waarop het vakgebied surft naar ongekende mogelijkheden. Laat die golven maar komen ;)

Prof. Dr. Geert Dom, voorzitter Belgische Beroepsvereniging Geneesheren-Specialisten in Psychiatrie. President-Elect, Bestuurslid European Psychiatric Association.

Dr. Olivia Cools, Secretaris Belgische Beroepsvereniging Geneesheren-Specialisten in Psychiatrie PC Karus, Melle.

Dr. Livia De Picker, Universitair Psychiatrisch Ziekenhuis, Duffel & Universiteit Antwerpen. Bestuurslid European Psychiatric Association.