In het hart van ons dagelijks leven worden milieukwesties steeds belangrijker en hebben ze al vele jaren invloed op onze gezondheid. Vandaag klagen sommige patiënten die een medische praktijk binnenkomen over symptomen die een nieuw gezondheidsprobleem behelzen: eco-angst.

Ter herinnering: klimaatangst, of eco-angst, is al het onderwerp van veel onderzoek geweest. (Usher K, Durkin J, Bhullar N. Eco-anxiety: How thinking about climate change-related environmental decline is affecting our mental health. Int J Ment Health Nurs. 2019;28(6):1233-1234. DOI:10.1111/inm.12673 3. Clayton S. Climate anxiety: Psychological responses to climate change. J Anxiety Disord. 2020;74:102263. DOI:10.1016/j.janxdis.2020.102263) waarin staat dat "Klimaatangst vaker voorkomt bij mensen die zich meer zorgen maken over milieukwesties (Clayton & Karazsia, 2020; Searle & Gow, 2010) of die bepaalde gevolgen van klimaatverandering hebben ervaren (Reser et al., 2012). De vatbaarheid voor klimaatangst zal ook verschillen naargelang de persoonlijkheid."

Dagelijks zien artsen dus steeds meer patiënten die hiermee te maken hebben. Als artsen en burgers worden we er allemaal mee geconfronteerd. Kennis van dit eco-angstprobleem biedt de mogelijkheid om tijdens een consult een kleine extra sleutel tot begrip in handen te hebben. Zo kun je het benoemen en begrijpen zonder het te dramatiseren. Het geeft handvatten om de patiënt in zijn lijden te begrijpen. 

De symptomen

Jongeren zijn hier zeer goed vertegenwoordigd. Zij komen naar de praktijk met angstklachten die gekenmerkt worden door slapeloosheid, paniekaanvallen, maar ook door een desinvestering in de toekomst, berusting en voor sommigen zelfs zwarte ideeën en zelfmoordgedachten. 

Deze symptomen kunnen gepaard gaan met andere stoornissen. Bij eco-angst is er ook een verhoogde kans op consumptie en verslaving, die een poging zijn om de angsten te verzachten. Een toename van verslavingen met een verdovend doel. 

Burnout of eco-angst?

Hoe kunnen we, in een tijd waarin burn-out toeneemt, het ene van het andere onderscheiden?  Het hoofdthema van de angsten van de jongere of patiënt in consultatie is de klimaatverandering. Ze maken zich zorgen over alles wat we er niet aan doen: de IPCC-rapporten, de biodiversiteit, de ozonlaag, de toekomst van de planeet, onze toekomst..... In hun denken kunnen de gevolgen talrijk zijn. "Waarom zou ik zoveel investeren in een baan die me uitput als ik mijn toekomst niet kan zien..." of "Waarom zou ik kinderen krijgen in een wereld die geen echte toekomst heeft? Er bestaat dus duidelijk een gebrek aan verlangen, aan begeerte en aan idealen... 

De anamnese

In zijn praktijk zal de huisarts of specialist dit thema moeten decoderen in de anamnese. De patiënt kan het duidelijk maken en praten over zijn angsten en slaapproblemen. Zoals bij andere pathologieën kan de patiënt ook komen omdat hij/zij gestopt is met school of werk. 

Jongeren zijn natuurlijk niet de enigen die zich zorgen maken. Ik ontmoet ook studenten, onderzoekers op het gebied van ecologie, geografen, landbouwers en zelfstandigen. Vrij snel vindt de verzorger het thema dat het discours en de geest van de lijdende persoon bezighoudt. 

Bij sommige verzorgers kan een zekere scepsis ontstaan als we het hebben over eco-angst.  Er bestaat een tendens om dit probleem te minimaliseren en toch is het zeer reëel. Ook al wordt het niet erkend in de DSM of in een diagnostisch handboek, eco-angst is de laatste tien jaar opgedoken. Deze stoornissen mogen niet worden gebagatelliseerd omdat zij kunnen leiden tot ernstige depressieve stoornissen met zelfmoordgedachten. Zoals alle psychologische stoornissen kunnen de meest angstige persoonlijkheden worden getroffen of jonge volwassenen die een moeilijke tijd doormaken.... eco-angst kan de laatste druppel zijn. Praktisch gezien moet eco-angst serieus genomen worden, maar niet overdreven dramatisch. 

Eco-angst

Ik denk veel na over hoe ik er met jongeren over praat. Ik praat met hen over eco-vooruitzien. Ik begin niet met hen te vertellen over een ziektebeeld. Ik leg de verantwoordelijkheid niet bij de patiënt. We kunnen erkennen dat bezorgd zijn over zo'n klimaatverandering... eigenlijk heel gezond is. Dus praat ik niet met hen over angst, maar over vooruitzien. Zo kunnen ze weer grip krijgen op wat hij of zij ervaart of voelt.

De eerste moeilijkheid voor de getroffenen is om weer enige controle te krijgen over hun angst, over hun leven. Zij zien immers niet hoe zij in hun eentje de klimaatverandering kunnen bestrijden. Het hele punt is om hen te helpen de situatie weer enigszins onder controle te krijgen op hun niveau.

Overleven en nadenken over eco-emoties

Voor de mens is angst ook een overlevingsmechanisme. Ik herinner me dat tijdens de Neanderthalerperiode de minder angstigen misschien niet overleefden omdat ze het gevaar niet zagen. Angst is dus een overlevingsmechanisme dat ons in staat stelt adaptieve mechanismen in te stellen om te overleven. Dat uitleggen helpt het schuldgevoel, de hulpeloosheid en de berusting van de patiënt te verminderen.

De integratie van emoties in het discours is heel belangrijk. Ik spreek ook over de emoties die met dit probleem samenhangen. Dit concept wordt eco-emoties genoemd: woede, vreugde, hoop, berusting, optimisme...Als ze een ecologische toon hebben, zullen sommige emoties ons kalmeren...maar andere zullen ons verlammen. Sommige emoties kunnen ons tot actie aanzetten, zoals hoop. 

Dit alles maakt een logische opbouw mogelijk. We kunnen dus een vierkant maken waar positieve emoties aanzetten tot actie (hoop), positieve emoties aanzetten tot passiviteit (onthechting), negatieve emoties aanzetten tot actie (woede), of negatieve emoties aanzetten tot passiviteit (wanhoop en berusting). De meest gunstige eco-emoties, zoals blijkt uit een Australische studie uit 2021, om eco-angst te verminderen zijn bijvoorbeeld woede, omdat die aanzet tot actie. Een negatieve emotie hebben is dus niet altijd negatief.

De patiënt in gevaar

Geconfronteerd met al deze emoties, moeten we onze vooruitziende blik behouden. Ik vraag hen in te schatten waar ze staan in hun barometer. Uiteraard heb ik veel aandacht voor patiënten die door hun negatieve emoties niets doen. Wanneer een patiënt vastzit in deze draaischijf, probeer ik hem te laten evolueren. Wat belangrijk is, is de persoon te laten circuleren in al deze eco-emoties om de controle en de handelingsbekwaamheid terug te krijgen. 

De behandeling

De vraag naar de behandeling komt vaak op. Het is vooral symptomatisch. De persoon moet de sleutels tot inzicht krijgen, zodat hij zich minder schuldig en minder slecht voelt. Ze moeten manieren vinden om weer op het goede spoor te komen. Wanneer depressie medicatie vereist, is het uiteraard aangewezen die vraag te bestuderen.