Minder zuurstof, hogere hartslag: vliegen is stressvol voor het hart. Vliegen in business class kan dat om twee redenen nog verergeren, viste een studie uit die wordt aangehaald door onze collega's van het Duitse vakblad AerzteZeitung.

De zuurstofverzadiging (SpO2) in het bloed daalt in vliegtuigen. Op commerciële langeafstandsvluchten is de cabinedruk ingesteld op 753 hPa, wat overeenkomt met een verblijf op 2.438 meter hoogte. Bij deze atmosferische druk van ongeveer 73 hPa leidt dat naar een daling van de SpO2 tot ongeveer 90 procent van wat doorgaans geldt bij verder gezonde mensen.

In tegenstelling tot een langer verblijf in de bergen vindt er tijdens een vlucht geen acclimatisatie plaats: het lichaam reageert op de borderline hypoxie met een reactie van de bloedsomloop, waaronder een verhoging van de hartslag.

Een goed glas wodka in de hypoxische kamer
Tot zover niets nieuws. Deze situatie geldt evenwel alleen voor wakkere, gezonde mensen. De SpO2 daalt tijdens de slaap.

Een andere beïnvloedingsfactor is alcoholgebruik. Enerzijds verandert hierdoor de slaaparchitectuur in de richting van een snellere inslaapfase en een verkorte diepe slaap of REM-slaapfase. Anderzijds leidt alcohol tot systemische vaatverwijding, wat op zijn beurt kan leiden tot reacties op de bloedsomloop.

Een onderzoek door Dr. Eva-Maria Elmenhorst en collega's van het Duitse lucht- en ruimtevaartcentrum in Keulen ging deze context na (Thorax 2024; online 3 juni). De vraag was: In hoeverre beïnvloedt alcohol de slaap tijdens een langeafstandsvlucht? En wat betekent dat voor de SpO2 en dus voor de cardiovasculaire belasting?

Voor het onderzoek moesten 23 gezonde proefpersonen twee nachten doorslapen in een slaaplaboratorium en nog eens 17 gezonde proefpersonen, allemaal jonger dan 40 jaar, twee nachten slapen in een negatieve drukkamer op een hoogte van 2.438 meter.

De slaapduur bedroeg telkens vier uur om de slaapomstandigheden op een middellange langeafstandsvlucht te simuleren. De deelnemers sliepen in de drukkamer in overwegend rugligging, vergelijkbaar met die van businessclass slaapstoelen.

Een van de twee nachten werd geslapen zonder alcoholgebruik, de tweede nacht met voorafgaand alcoholgebruik. De hoeveelheid alcohol - pure wodka - werd individueel berekend voor een streefwaarde van 0,6 promille. Gemiddeld werd iets meer dan 0,4 promille bereikt met gemiddeld 114 ml wodka, wat overeenkomt met ongeveer een halve fles wijn of twee grote blikjes bier.

Wie slaapt onder invloed van alcohol is permanent hypoxisch

Vervolgens voerden de onderzoekers tijdens de slaap een somnografie uit, waarbij ook de SpO2 en relevante parameters van de bloedsomloop werden gemeten. Hieruit bleek dat in hypobare omstandigheden zonder alcohol de lichte slaap toenam ten koste van de diepe slaapfase en dat de waakfases frequenter waren. Dat ging gepaard met een gemiddelde hartslag van 73 slagen en een gemiddelde SpO2 van 88%, vergeleken met 74 slagen en iets minder dan 96% voor de slaap in het slaaplaboratorium zonder alcohol en bij normale druk.

Doorslaggevend was dat alcoholconsumptie de toch al ongunstige cardiovasculaire situatie in de negatieve drukkamer verder verslechterde: met alcoholconsumptie was de gemiddelde SpO2 tijdens de slaapperiode 85 procent en de hartslag bijna 88 slagen per minuut. Dat kwam overeen met een totaal van 201 minuten onder de SpO2 -limiet van 90 procent, die als cardiovasculair kritiek wordt beschouwd, vergeleken met 173 minuten slaap onder hypobare omstandigheden zonder alcohol. Bij normale atmosferische druk wordt deze limiet zelfs niet bereikt met of zonder alcohol.

Hartstress

De wetenschappers concluderen dat de cardiovasculaire effecten van slaap en alcohol met elkaar verweven zijn en dat dit geaccentueerd wordt onder de hypobare omstandigheden van een langeafstandsvlucht: "Zelfs bij jonge en gezonde mensen veroorzaakt de combinatie van alcoholinname en slaap aanzienlijke cardiale stress."

Bij mensen met onderliggende hart- of longziekten kan dat leiden tot een acute verslechtering van de betreffende ziekte.

Vliegt u economy? Misschien zal uw hart u dankbaar zijn
De vraag is: zijn er verschillen tussen business en economy class als het gaat om cardiovasculair risico? Het onderzoek in Keulen kan dat niet bewijzen, maar vanuit het oogpunt van de onderzoekers zijn er twee redenen om aan te nemen dat het risico in business class hoger zou kunnen zijn.

Ten eerste wordt er in de business class gemiddeld meer alcohol geserveerd en geconsumeerd. Ten tweede wordt er aanzienlijk meer geslapen door het comfort. Aangezien slaap onder hypobare omstandigheden zonder acclimatisatie een relatief sterk effect heeft op de zuurstofverzadiging, zou het gunstiger kunnen zijn, althans cardiovasculair, om minder te slapen op een langeafstandsvlucht.

Leuk om te weten, maar het maakt de economy class natuurlijk niet comfortabeler.