In België zijn achttien gevallen van vermoedelijke bijwerkingen gemeld voor hydroxychloroquine, een geneesmiddel dat tijdens de eerste coronagolf gebruikt werd om covid-19 te behandelen. Dat verneemt Belga vrijdag van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG). In ons land werd een kortdurende laaggedoseerde behandeling met het geneesmiddel aanbevolen. De bevinding van Franse onderzoekers, dat ernstig zieke coronapatiënten die het medicijn toegediend kregen, elf procent meer kans hadden om te overlijden dan patiënten die het middel niet kregen, is gebaseerd op verschillende doses. Het risico zou dus overschat kunnen zijn.

In een artikel, gepubliceerd in de editie van februari van het tijdschrift Biomedicine & Pharmacotherapy en onder de aandacht gebracht door  het nieuwsmedium Politico, schatten Franse onderzoekers het aantal overlijdens bij gehospitaliseerde covid-19-patiënten dat gelinkt kan worden aan hydroxychloroquine tijdens de eerste coronagolf op 16.990 doden in zes landen. Het gaat om België, Frankrijk, Italië, Spanje, Turkije en de Verenigde Staten. In België wordt het dodental op 240 overlijdens geschat.

Hydroxychloroquine is een geneesmiddel dat gebruikt wordt om malaria en reumatische auto-immuunziektes te behandelen. Tijdens de eerste coronagolf werd het off-labelgebruik (het gebruik voor een indicatie of patiëntengroep waarvoor het geneesmiddel niet geregistreerd werd) van het geneesmiddel voorgesteld als mogelijke behandeling voor covid-19. Het medicijn kwam in het nieuws nadat de toenmalige Amerikaanse president Donald Trump had gezegd dat hij hydroxychloroquine nam tegen het coronavirus.

Uit verdere onderzoeken bleek echter dat de risico's die het gebruik van hydroxychloroquine bij de behandeling van covid-19 met zich meebracht, niet opwogen tegen de baten. Zo liet het internationaal klinisch onderzoek RECOVERY (Randomised Evaluation of COVID-19 Therapy) een toename in hartsterfte zien, schetsen de Franse onderzoekers in het artikel. Volgens een omstreden studie, die gepubliceerd werd in The Lancet, maar waarvan het medische tijdschrift zich later distantieerde, zouden gehospitaliseerde coronapatiënten die behandeld werden met hydroxychloroquine, zelfs meer kans hebben om te sterven.

Het gebruik van hydroxychloroquine om covid-19 te behandelen werd in België geadviseerd sinds 7 april 2020, hoofdzakelijk bij gehospitaliseerde covid-19-patiënten in het kader van klinische proeven. Op 26 mei 2020 werd de richtlijn aangepast: het off-label gebruik voor gehospitaliseerde covid-19-patiënten niet meer aanbevolen, behalve in nog lopende klinisch geregistreerde tests. Op dat moment waren bij het FAGG al acht gevallen van bijwerkingen gemeld, waaronder één fataal geval bij een patiënt met het gebruik van hydroxychloroquine en sarilumab. 

Vrijdag bevestigt het FAGG dat er in totaal achttien gevallen van bijwerkingen gemeld zijn. Het wijst op de grote onzekerheid die de pandemie met zich meebracht. "Gezien de goede antivirale werking van hydroxychloroquine die werd gezien in niet-klinisch onderzoeken die als eerste beschikbaar waren, gezien de toenmalige onbeschikbaarheid van klinische data rond de werking van hydroxychloroquine tegen covid-19, en gezien het gekende veiligheidsprofiel van hydroxychloroquine door jarenlang gebruik in chronische ziekten, werd toen het gebruik van hydroxychloroquine voor ernstig zieke covid-19-patiënten aanbevolen en conditioneel gebruik van hydroxychloroquine voor mild tot matig zieke covid-19-patiënten aanbevolen", legt het FAGG uit.

De gebruikte dosis en de combinatie met andere behandelingen had een invloed op de veiligheid van het geneesmiddel bij de behandeling van covid-19. Een studie van Sciensano, die in 2020 gepubliceerd werd in het tijdschrift International Journal of Antimicrobial Agents, "ondersteunt de bewering dat de kortdurende laaggedoseerde behandeling met hydroxychloroquine monotherapie (2.400 mg gedurende vijf dagen) niet geassocieerd was met een verhoogd kortdurend risico op cardiotoxiciteit en mortaliteit in de ziekenhuissetting en bij geselecteerde covid-19-patiënten", voert het FAGG aan. Er werd zelfs een lagere mortaliteit gezien bij de gehospitaliseerde covid-19-patiënten die behandeld werden met hydroxychloroquine. De onderzoekers oordeelden dat verdere studies nodig war en.

In de richtlijn werd steeds de lage dosering vermeld en werd er altijd op gewezen dat patiënten gemonitord moesten worden om ernstige bijwerkingen op tijd op te merken. Ook werd benadrukt dat het middel enkel in ziekenhuiscontext toegediend mocht worden. Huisartsen werden daarvoor al sinds 22 april 2020 gewaarschuwd, vult gezondheidsinstituut Sciensano vrijdag aan. "Het off-label gebruik van medicamenten of experimentele behandeling tegen covid-19 is voorbehouden voor gehospitaliseerde patiënten", stond te lezen in de procedure voor huisartsen bij een mogelijk geval van covid-19, dat die dag gepubliceerd werd.