We zijn allemaal getuige van de radicale veranderingen die de samenleving vol in het gezicht treffen. Het internet drukt zijn stempel op onze levens en die evolutie is – of we dat nu willen of niet – onafwendbaar. De digitale wereld slokt ons helemaal op, temeer omdat de code van ieder van ons snel en gemakkelijk kan worden gedigitaliseerd sinds het genoom is ontcijferd.

Door onze constante en alomtegenwoordige ‘connecties’ – zowat iedereen heeft een smartphone of smartwatch – produceren we een astronomische stroom aan gegevens die tegenwoordig om de 73 dagen verdubbelt. En volgens Laurent Alexandre, voorzitter van DNA Vision en stichter van de website Doctissimo en Medcost, is dit nog maar het begin…

Radicale verandering

Als we de ‘digitale patiëntendossiers’ (DPD), het gebruik van externe sensoren, de mogelijkheid om voor een lage prijs toegang te verkrijgen tot ieders genoom en de huidige – en terechte – claim naar meer transparantie en ‘partnerschap’ (patient empowerment) samenvoegen, hebben we alle ingrediënten voor een radicale verandering die de medische praktijk op zijn kop zal zetten. ‘Radicale verandering’ moeten we hier begrijpen volgens de definitie van de 20^e-eeuwse econoom Joseph Schumpeter.

Het initiatief van Barack Obama op 15 januari 2015 is een mooi voorbeeld van de potentiële macht van de technologische convergentie: één miljoen Amerikaanse vrijwilligers zullen worden uitgerust met sensoren die een aantal belangrijke fysiologische parameters meten. En tegelijk ook de eigenschappen van het milieu. Het genoom van deze vrijwilligers zal volledig worden gedecodeerd. Al die gegevens moeten ons helpen om een beter inzicht te krijgen in hoe bepaalde ziekten ontstaan, vooral kanker en diabetes. In het Verenigd Koninkrijk heeft men een vergelijkbaar initiatief gelanceerd, maar dan op kleinere schaal. Daar worden kankerpatiënten of mensen met zeldzame ziekten gerekruteerd.

Digitale en technologische storm

De geneeskunde zal niet ontsnappen aan deze digitale en technologische storm. Twee voorbeelden maken dit duidelijk. Het eerste heeft betrekking op het klinische onderzoek. De stethoscoop – een uitvinding van Laennec die eeuwenlang deel uitmaakte van de medische ‘symboliek’ en zelfs de medische ‘kennis’ – zal binnenkort plaats moeten ruimen voor een digitale versie! Van het klinische onderzoek zoals we dat vandaag kennen, zal nog weinig overblijven. Geneeskundestudenten van de universiteit van Baltimore zijn de uitdaging aangegaan om in minder dan 10 minuten een “zo volledig mogelijk” klinisch onderzoek uit te voeren. De uitdaging was geslaagd als alle gegevens naar de cloud waren gestuurd en van de cloud naar het DPD. Het klinische onderzoek bestond uit het ausculteren van hart en longen, het wegen van de patiënt, het meten van de bloeddruk en de zuurstofsaturatie, het evalueren van de oog- en oorbodem en het meten van de oogdioptrie. Ook een elektrocardiogram, een spirometrie en een echografie hoorden bij het onderzoek. Alles gebeurde met een smartphone die was verbonden met verschillende ‘geminiaturiseerde’ instrumenten. Al deze instrumenten nemen inderdaad heel wat plaats in. Het was dus zaak om een ‘medisch Zwitsers zakmes’ te ontwikkelen dat alle functies verenigt die we net hebben opgesomd. En Medwand^® is daarin geslaagd! Volgens Frost & Sullivan is het een van de tien bedrijven die in 2015 een ommekeer hebben teweeggebracht in de geneeskunde. Op 21 oktober kondigde Medwand^® aan dat het een samenwerkingsovereenkomst had gesloten met Doctor On Demand, een van de toonaagevende spelers op het vlak van telegeneeskunde. Een grote stap naar ‘DIY Medecine’ (Do It Yourself Medicine) (1, 2) was gezet. 

Lab in the cloud

De combinatie van verschillende gemeten en gedigitaliseerde parameters resulteert namelijk in een profiel, een herkenbare signatuur. Een groep jonge wetenschappers van Aezon Health ging bij Johns Hopkins die uitdaging aan. Ze nemen deel aan de QualComm Tricorder XPRIZE, waarvan de resultaten in 2017 worden bekendgemaakt (3, 4). Alle digitale gegevens afkomstig van een ‘Tricorder’ (een concept uit de tv-reeks Star Trek) die continu bepaalde fysiologische parameters meet, worden vergeleken met de bestaande gegevens in de cloud. Als het profiel in de cloud vergelijkbaar is met een bestaand en bekend profiel voor een bepaalde ziekte, ontvangt de patiënt een signaal. De patiënt kan dan – in het concept van Aezon Health – thuis met zijn draagbare laboratorium enkele eenvoudige tests uitvoeren op een druppel bloed of urine om de diagnose te staven. En dit allemaal zonder enige tussenkomst van een medische ‘expert’.

Aezon Health maakt het dus mogelijk om zelf thuis bijkomende onderzoeken te doen. Geldt dat binnenkort ook voor een bloedanalyse en een röntgenonderzoek? We hebben allemaal al weleens gehoord van Theranos^® (5). Hoewel het bedrijf van Elizabeth Holmes niet onbesproken is [vooral de regularisatie door de FDA verloopt nogal moeilijk (6)], kunnen we de benadering van Theranos^® op zijn minst ‘disruptive’ noemen. Het ziet ernaar uit dat de conventionele laboratoria op min of meer korte termijn van het toneel zullen verdwijnen. Op basis van slechts één bloedprik in de vingertop kun je met een draagbaar laboratorium (en op termijn een smartphone) tien keer goedkoper dan vandaag enkele tientallen parameters analyseren. Het draagbare laboratorium werd ontwikkeld in samenwerking met de NASA, die zijn astronauten ermee wil uitrusten. Voor de vingerprik (één druppel volstaat) en de analyse is geen enkele expertise vereist: beide kunnen gebeuren door een vriendelijke hostess zonder specifieke opleiding. Voor wie het niet zo begrepen heeft op naalden is het nu al mogelijk om op een totaal niet-invasieve manier zelf de glykemie te meten of de witte bloedlichaampjes te tellen (7, 8). 

Beeldvorming in the cloud

Niet alleen de laboratoria zullen een revolutie ondergaan, eenzelfde lot is ook de radiologische beeldvorming beschoren. 

IBM-Watson en Merge Healthcare hebben zopas een samenwerkingsovereenkomst aangekondigd (9). IBM, dat de Watson ontwikkelde (de computer die de mens versloeg in de tv-quiz Waagstuk), heeft onlangs Merge Healthcare overgenomen. Dat is de belangrijkste PACS-leverancier in de VS (PACS = Picture Archiving and Communication System). IBM wil met zijn superkrachtige artificiële intelligentie algoritmen ontwikkelen waarmee de beeldvorming geautomatiseerd kan worden afgelezen en de digitale gegevens kunnen worden vergeleken/gekruist met een toenemend aantal gegevens uit verschillende ‘medische’ bronnen (ook sensoren) in de Watson Health Cloud (10). Dit opent nieuwe perspectieven voor geassisteerde diagnoses, gepersonaliseerde therapeutische keuzes en onderzoeken. De diagnose en de therapeutische keuze zijn zeer moeilijke oefeningen: aan de hand van slechts enkele variabelen proberen we een algoritme op te lossen. Het aantal variabelen waarover we beschikken, is erg klein vanwege onze beperkte cognitieve capaciteiten. Elke variabele op zijn juiste waarde schatten, is bovendien een heuse beproeving voor het menselijke brein. Artificiële intelligentie gebruikt een bijna onbeperkt aantal variabelen waarvan het relatieve belang wordt bepaald en zal dus ongetwijfeld veel efficiënter zijn. We mogen er dus van uitgaan dat de diagnose en de therapeutische keuzes op zeer korte termijn minstens eenvoudiger zullen worden door de ‘suggesties’ van Watson. IBM heeft namelijk al contracten gesloten met verschillende Amerikaanse universiteiten die Watson voeden met de gegevens van honderdduizenden patiënten (11). Ik kan me voorstellen dat sommigen zich vragen stellen bij het woord ‘kort’. In december 2015 werd bekend dat men Watson gaat inzetten om de oncologen van de groep Manipal’s hospitals in India te helpen om betere keuzes te maken bij de behandeling. Op die manier gaat het ecosysteem van de volksgezondheid er grondig anders uitzien en zal men veel meer kunnen besparen (12, 13).

Geen sciencefiction

Maak u dus geen illusies: de voorbeelden die we hebben genoemd zijn geen sciencefiction maar reële feiten die op heel korte tijd tot stand zijn gekomen. Wat opvalt, is de snelheid waarmee de veranderingen zich voltrekken – een tempo dat we in de medische wereld bepaald niet gewend zijn! Wie denkt dat de technologische convergentie ons niet zal overspoelen, slaat de bal ernstig mis. Al deze innovaties, die vaak werden uitgedacht en ontwikkeld om gemakkelijk en zonder specifieke expertise te kunnen worden toegepast, zullen de rol van de arts fundamenteel veranderen. Wetenschapper en filosoof Joël de Rosnay zei het nog op de CHAM (Conference on Health Management and Outcome) afgelopen herfst: “Als artsen zich halsstarrig blijven beroepen op hun technische expertise, zullen ze snel ‘economisch overbodig’ worden!”