Is het complicatie- en sterftecijfer hoger voor patiënten die op vrijdag worden geopereerd dan voor patiënten die op maandag worden geopereerd als gevolg van het weekendeffect? Met andere woorden: speelt het weekend-effect? Blijkbaar wel volgens een Amerikaanse studie die zich baseert op een Canadese cohortanalyse.
Mensen die vlak voor het weekend worden geopereerd, hebben een grotere kans om in de weken en maanden daarna te overlijden dan mensen die vlak na het weekend worden geopereerd. Volgens gegevens van een Amerikaanse analyse is het verschil in sterftecijfer ongeveer 10%.
Patiënten die het weekend in het ziekenhuis doorbrengen, moeten vaak inleveren op de zorgkwaliteit, omdat er minder personeel beschikbaar is en ingrepen waar mogelijk worden uitgesteld tot weekdagen. Studies hebben herhaaldelijk gewezen op de impact van dit weekendeffect: de resultaten voor mensen die in het weekend moeten worden behandeld, zijn vaak slechter dan voor behandeling tijdens de week. In de chirurgie wordt vooral de postoperatieve zorg aangetast en er bestaan nauwelijks geldige gegevens over, melden chirurgen onder leiding van Dr. Sanjana Ranganathan van het Houston Methodist Hospital in de VS.
Op basis van een Canadese registeranalyse kwamen ze nu tot de conclusie dat het inderdaad een groot verschil maakt of iemand op vrijdag wordt geopereerd en het weekend in het ziekenhuis doorbrengt, of op maandag. De cohortstudie betrof 429.691 patiënten die 25 veelvoorkomende chirurgische ingrepen ondergingen in Ontario, Canada. Na een operatie op vrijdag lag het sterftecijfer op de middellange en lange termijn bijvoorbeeld ongeveer 10% hoger dan na een operatie op maandag. Het is echter niet duidelijk op basis van de gegevens of dit te wijten is aan slechtere zorg in het weekend of gewoon omdat de chirurgen op maandag meer uitgerust zijn dan na een drukke week op vrijdag.
Aantal complicaties bij operaties op vrijdag steeg met ongeveer 5%
Ranganathan en collega's verdeelden de patiënten in twee groepen: ongeveer 47% werd vlak voor het weekend geopereerd, meestal op vrijdag, terwijl de rest direct na het weekend werd geopereerd - meestal op maandag.
De geopereerde patiënten waren gemiddeld 59 jaar oud en 63% van hen was vrouw. De gemiddelde leeftijd van de chirurgen was 49 jaar en het aandeel mannen lag op 86%. Een derde van de gevallen betrof orthopedische chirurgie, gevolgd door ongespecificeerde algemene (32%) en gynaecologische ingrepen (14%). Er waren geen grote verschillen tussen vrijdag- en maandagoperaties voor een van de genoemde factoren, hoewel vrijdagchirurgen iets minder ervaren waren (14 jaar in het vak) dan maandagchirurgen (17 jaar).
Het primaire eindpunt bestond uit een combinatie van sterfte, complicaties en heropnames in het ziekenhuis binnen verschillende follow-up periodes. Dergelijke gebeurtenissen werden gevonden in 8,5% van de gevallen na een vrijdagoperatie en in 8,1% van de gevallen na een maandagoperatie binnen 30 dagen, wat overeenkomt met een klein maar significant relatief verschil van 5%. Dat betrof voornamelijk complicaties en heropnames in het ziekenhuis -telkens 4,3%- en degenen die op vrijdag werden geopereerd bleven iets langer in het ziekenhuis (3,5 dagen) dan wie op maandag werd geopereerd (3,3 dagen).
Significant verhoogde mortaliteit na operatie op vrijdag
0,16% van de geopereerden overleed in de eerste maand na een vrijdagoperatie, vergeleken met 0,15% na een maandagoperatie. Dit minimale absolute verschil vertaalde zich in een 9% significant hogere mortaliteit na een operatie kort voor het weekend.
Vergelijkbare verschillen konden ook worden vastgesteld na 90 dagen en na één jaar. Na één jaar was 1,44% van degenen die op vrijdag geopereerd werden overleden, maar slechts 1,30% van wie op maandag geopereerd werd - een relatief verschil van 12%, rekening houdend met alle bekende bijkomende factoren. De sterfte was 10% hoger voor degenen die op vrijdag geopereerd werden na 90 dagen. Ten aanzien van het primaire eindpunt waren er relatieve verschillen van ongeveer 6% en 5% in het voordeel van operaties op vrijdag na respectievelijk 90 dagen en één jaar.
Systemische redenen
De auteurs van het onderzoek beklemtonen dat de redenen voor deze observaties waarschijnlijk systemisch van aard zijn. Mogelijke factoren zijn onder andere minder personeel, minder beschikbaarheid van ervaren specialisten en beperkte toegang tot diagnostische of interventionele maatregelen tijdens het weekend. Ziekenhuizen moeten daarom hun perioperatieve zorgstructuren herzien om ervoor te zorgen dat patiënten een consistent hoge zorgkwaliteit ontvangen, ongeacht de dag van de week.
Een thema dat alleszins ook bij ons aandacht verdient, al zijn de cijfers daarom niet automatisch transfereerbaar naar de Belgische context. Maar het feit dat ook bij ons het aanbod van zorgpersoneel stevig onder druk staat, geeft aan dat het risico van een hoger sterftecijfer door het weekendeffect reëel is.
