Dankzij artificiële intelligentie (AI) hebben pathologen van Ziekenhuis aan de Stroom (ZAS) 17 procent sneller een eerste onderzoeksresultaat van een tumorstaal. Dat blijkt uit de evaluatie van 760 stalen van prostaattumoren door het lab anatomo-pathologie (= onderzoek van cellen en weefsels) van het Antwerpse Ziekenhuis aan de Stroom. Concreet betekent dit dat de patiënt en de behandelende artsen een werkdag sneller weten waar ze aan toe zijn. 

Daarnaast zorgt de inzet van AI voor een lagere factuur voor de overheid: dankzij de AI zijn er minder extra onderzoeken van het weefselstaal nodig. Momenteel betaalt de overheid het gebruik van AI door laboratoria voor pathologische anatomie nog niet terug aan de ziekenhuizen. 

760 stalen geëvalueerd 
Voor de vergelijking evalueerde het lab anatomo-pathologie van ZAS 760 prostaatstalen voor de periode april tot en met juli in 2023 en 2024. Hierbij werd de impact van de AI op de doorlooptijden vergeleken. Dat is de tijd tussen de aankomst van het staal voor de beoordeling door de patholoog en de tijd tot de eerste validatie (= de beschikbaarheid van het eerste resultaat voor de behandelende arts). Deze tijd omvat o.a. het fixeren en ​ ​aankleuren van het staal (dus niet het transport van het staal).

9 uur sneller resultaat per onderzochte tumor 
Per onderzochte prostaattumor leverde het gebruik van de AI een dag tijdswinst op zonder dat hiervoor organisatorische maatregelen waren genomen. De enige voorwaarde was dat de pathologen goed hadden leren werken met de slimme software.  

Waar de tijd tot het eerste resultaat in het eerste kwartaal van 2024 nog een beetje opliep door de kennismaking met de AI-toepassing, was er in het tweede kwartaal van 2024 een flinke daling met zeventien procent. En dat terwijl de werkdruk voor het labo pathologie in 2024 met tien procent was gestegen door een toename van het aantal onderzoeken.  

Eenmaal de patholoog de software in de vingers had, daalde de totale verwerkingstijd van een biopsie met zeventien procent. Dat betekent dat de patholoog 8,9 uur sneller een hoge zekerheid heeft over de diagnose van een tumor. Deze vermindering is toe te wijzen aan twee factoren:

• Ten eerste daalt de tijd voor de technische verwerking doordat er minder aanvullende onderzoekstechnieken nodig zijn.  
• Ten tweede is er dankzij  AI sneller een diagnosestelling: in 2024 was dat met de AI al na 42,7 uur, waar de normale verwerkingstijd in 2023 (zonder AI) 51,6 uur was. (Dit is niet allemaal werktijd. Het gaat om de tijd waarin stalen technisch verwerkt worden voor aanvullende technieken.)  
   

Hierdoor zijn zowel de patiënt als de behandelende arts sneller op de hoogte, en kan de behandeling vroeger starten. 

“Meer tijd voor complexe onderzoeken” 
Dr. Sabine Declercq, medisch coördinator van het laboratorium voor Pathologische Anatomie van ZAS:

“Met ongeveer 1.100 stalen van prostaattumoren per jaar bij ZAS zorgt AI voor een belangrijke tijdswinst in de rapportering. Zo willen we een steentje bijdragen aan de patiëntenbeleving in een onzekere periode tussen de biopsiename en de uitslag ervan. Deze tijdswinst betekent niet dat er minder pathologen en laboratoriummedewerkers nodig zullen zijn. Wel verlaagt de werkdruk voor de onderzoeken van prostaatbiopsieën en komt er tijd vrij voor andere onderzoeken. Er is in België een schaarste aan pathologen en medische laborant-technologen.” 

Dr. Frederik Deman, patholoog bij ZAS:

“Extra goed nieuws is dat de pathologen door de AI minder bijkomende onderzoeken van het weefselstaal vragen. Dat leidt niet alleen tot lagere uitgaven voor de overheid (Riziv) - die de medewerkers betaalt - maar verlaagt ook de werkdruk in het laboratorium. AI heeft heel wat voordelen voor de patiënten, de artsen en de laboratoriummedewerkers. Daarom hoop ik dat de overheid middelen zal voorzien om breed de AI-kaart te trekken.” 
 

Meestvoorkomende kanker in België 
Prostaatkanker is de meest voorkomende kanker in België. In 2022 waren er 12.700 nieuwe gevallen. Prostaatkanker haalde daarmee borstkanker in, waarvan er jaarlijks meer dan 11.000 gevallen zijn. Deze twee vormen van kanker zijn samen goed voor bijna een derde van alle kankerdiagnoses, gevolgd door longkanker en dikkedarmkanker. 

Het lab anatomo-pathologie van ZAS gebruikt sinds begin 2023 AI al voor de analyse van prostaat- en borsttumoren. Op termijn volgt software voor long-, blaas-, maag, huid, slokdarm en keeltumoren. Voor de oppuntstelling van die software werkt ZAS nauw samen met de ontwikkelaars ervan.