Door de Russische invasie in Oekraïne - op 24 februari aanstaande een jaar geleden - is de Oekraïense president Volodimir Zelenski boven zichzelf uitgestegen en "ontpopt tot een echte oorlogspresident". Dat zegt professor Ria Laenen, Ruslandexpert aan de KU Leuven in een gesprek met Belga. "Ik vraag me af welke gepokte en gemazelde westerse leider op deze manier met zo'n situatie zou zijn omgegaan."

Zelenski is sinds mei 2019 president van Oekraïne. Hij heeft een verleden als acteur en comedian. "Vanaf het ogenblik dat hij tot president werd verkozen, werd er nogal smalend over hem gedaan. Er werd ook niet veel geloofd in zijn verkiezingsbeloftes en zijn nogal vaag programma", aldus Laenen. Zij wijst wel op één belangrijk element bij zijn verkiezing. "Hij komt van buiten het politieke establishment, dat het de afgelopen decennia behoorlijk heeft verkorven in Oekraïne."

Door de oorlog in zijn land schaarden de mensen die niet op hem gestemd hebben of kritisch stonden tegenover zijn beleid, zich toch achter Zelenski. Volgens Laenen ontpopte Zelenski zich tot een echte oorlogspresident, waarbij hij zichzelf heeft overstegen. Mogelijk leidde zijn politieke onervarenheid tot keuzes die een politiek beslagen iemand niet zou gemaakt hebben, maar die wel in het voordeel van Zelenski hebben gespeeld. "Dat is een mogelijke interpretatie", aldus de professor.

Laenen plaatst ook een belangrijke kanttekening bij de stelling dat het Oekraïense leger de verwachtingen zou hebben overstegen. De annexatie van het schiereiland de Krim in het zuiden en het begin van de oorlog in de Donbas in het oosten van Oekraïne in 2014 is voor de Russen vrij vlot verlopen, "omdat ze toen met een totaal onvoorbereid Oekraïens leger te maken kregen", duidt ze. "Maar in die acht jaar is dat leger wel enorm geprofessionaliseerd en heeft het ook voor 24 februari 2022 veel steun en training uit het westen gekregen, vooral van Amerikaanse zijde." De Russen kregen in februari vorig jaar dus te maken met een veel beter voorbereide militaire tegenstander dan in 2014, klinkt het.

De Oekraïense president had geen militaire ervaring voor de start van de invasie. "Wel is hij iemand die er niet om verlegen is om zich te laten omringen door mensen die wel expertise ter zake hebben en zich te laten leiden door hun inzichten", aldus Laenen. "Op basis daarvan neemt hij beslissingen en komt hij tot een veel professionelere, democratischere vorm van beleidsvoering dan zijn tegenstander in Moskou."

De professor stelt ook nog dat Zelenski uitblinkt in strategische communicatie. Zo is de Oekraïense president erg aanwezig op allerlei socialemediakanalen, spreekt hij dagelijks zijn bevolking toe in videoboodschappen en bezoekt hij getroffen gebieden. "Dat is iets waar men overal in de wereld naar kijkt. Dit is een voorbeeld van hoe een overheid moet communiceren in crisissituaties", aldus Laenen.

Een andere situatie in het Kremlin in Moskou, bij de Russische president Vladimir Poetin. "Ik denk dat we hier het effect zien van een man die al zolang aan de macht is dat hij steeds een stelletje ja-knikkers rondom zich heeft, die ook aarzelen om tegenwerpingen te formuleren", aldus de professor. Ze maakt daarbij de vergelijking met de Sovjetleider Jozef Stalin, die een hele beperkte kring van vertrouwelingen had die geen kritiek durfden te uiten op voorgestelde beleidsplannen.

Laenen was vooral verrast door de grootschaligheid van de Russische invasieplannen, ook al waren er voordien signalen dat er iets stond te gebeuren. Dat was vooral het geval na de erkenning van de onafhankelijkheid van de zelfverklaarde Volksrepublieken Donetsk en Loehansk in Oost-Oekraïne door Poetin, kort voor de invasie.

Het heeft er alle schijn van dat die Russische plannen een snelle regimewissel in Kiev inhielden, net als zo snel mogelijk de controle verwerven over de Oekraïense hoofdstad en de belangrijkste strategische steden. "Mijn eerste reactie was meteen dat dit een heel onrealistisch plan was. Dat uitvoeren op korte tijd, was misschien wel een mogelijkheid, maar hoe zou Rusland dat dan bestendigen? Ik kan me echt niet voorstellen hoe ze de controle zouden proberen te verwerven over dat hele Oekraïense grondgebied, maar dat leek wel daadwerkelijk het plan te zijn", aldus Laenen.

"We kunnen natuurlijk niet in het hoofd van Poetin kijken en we weten niet op basis van welke informatie hij die beslissingen heeft genomen", aldus de professor. Volgens haar zullen we daarover ook nooit echt duidelijkheid krijgen. "Bijna een jaar later kunnen we wel vaststellen dat hij niet over een correct beeld beschikte van waar het Russische leger toe in staat was. Dat is toch een hele grote inschattingsfout geweest", zegt ze.

Enerzijds staat Poetin bijna geïsoleerd aan de top van de machtspiramide, anderzijds is gebleken dat hij niet de man is van grootse militaire inzichten, oordeelt de professor. Komt daar nog bij dat het Russische leger met endemische corruptie kampt, zodat de zaken ook helemaal niet lopen zoals het zou moeten. "Dat is ook in het nadeel van Poetin gebleken."

Hoe sterk staat Poetin dan nog aan het roer in het Kremlin? "We weten gewoon niet wat er zich binnen die Kremlinmuren afspeelt. Hij heeft een enorm gezichtsverlies geleden, maar ik vind het toch opvallend dat bijna een jaar later niemand in die hoogste machtsregionen zich heeft uitgesproken tegen Poetin, of een poging heeft ondernomen een paleisrevolutie op het getouw te zetten", stelt ze. Volgens haar is zijn machtspositie zeker zwakker dan voor de invasie, maar staat hij nog steeds behoorlijk sterk.

Tijdens de invasie is de Wagner-groep, vooral dan als een huurlingenleger, in de openbaarheid getreden, terwijl ze al lang in alle luwte en duisterheid opereerden. "Dat heeft natuurlijk ook politieke implicaties", klinkt het. De professor is niet van mening dat Jevgeni Prigozjin, de leider van de Wagner-groep, een bedreiging vormt voor de macht van Poetin. "Nieuw is dat de fricties tussen de Wagner-leiding en de officiële Russische legerleiding naar buiten komen. Die fricties komen de man aan de top, Poetin dus, wel goed uit. Het is niet de eerste keer dat hij zou proberen verschillende groeperingen tegen elkaar uit te spelen, maar zelf buiten schot blijft in die machtsstrijd."

Dat laatste is een constante in de hele bestuursperiode van Poetin, waarbij hij nooit zelf schuld bekent voor zaken die foutlopen. Zo ook bij de coronapandemie, waarbij in Rusland disproportioneel veel doden zijn gevallen. "Daar zag je datzelfde patroon, van 'Ik heb echt mijn uiterste best gedaan, maar het is de schuld van de lokale gouverneur of van de mensen in het ministerie van Gezondheid', maar het is nooit een eigen schuldbekentenis", aldus Laenen.