"De flinterdunne marges van de afgelopen jaren zijn nu helemaal opgebruikt. Driekwart van de ziekenhuizen moet nu overleven door te putten uit opgebouwde reserves. Dat kan geen jaren duren zonder ernstige gevolgen", meent Margot Cloet, CEO Zorgnet-Icuro, in een reactie op het MAHA-rapport. "De hervorming van het zorglandschap en de plaats van de ziekenhuizen daarin vraagt een financieel stabiel kader en een alomvattend meerjarenplan. Het wordt een uitdaging van formaat voor de volgende regeringen."
Het gewone bedrijfsresultaat gaat in 2022 met 328 miljoen euro achteruit en komt daarmee uit op een globaal verlies voor de sector van 181 miljoen. "Zowel in Vlaanderen, Brussel als Wallonië is er een globaal verlies. De omzet is weliswaar toegenomen met 6,6%, maar de kosten stegen met 8%", analyseert Zorgnet-Icuro. "De stijging van de omzet komt grotendeels op conto van de loonstijgingen van het personeel. De toename van andere kosten werd vooral veroorzaakt door de energiekosten (+62%) en voeding (+17%). Voor 2023 verwacht Belfius nog eens een stijging van de energiekost van 77% ten opzichte van 2022, in totaal een meerkost van 169 miljoen euro. Ziekenhuizen werken immers met langdurige energiecontracten waarbij de prijzen grotendeels op voorhand vastgeklikt worden. De extra energietoelage van de overheid van 72 miljoen euro voor 2023 voor alle AZ's en UZ's samen is dus ruim onvoldoende om de exploderende energiekosten op te vangen."
Precair
Van de 86 ziekenhuizen sloten er 49 het boekjaar 2022 af met verlies. Het globaal bedrijfsresultaat voor de hele sector klokt af op -0,96% van de omzet. Slechts 22 ziekenhuizen halen met hun gewoon bedrijfsresultaat de drempel van 1% van de omzet: allemaal negatieve cijfers waaruit Zorgnet-Icuro besluit dat de overgrote meerderheid van de ziekenhuizen in een precaire financiële situatie verkeert, die op de koop toe al diverse jaren aanhoudt en jaar na jaar verslechtert. "Belfius verwacht voor 2023 geen beterschap. Dat bleek ook al uit een bevraging van Zorgnet-Icuro eind 2022. Toen gaven 8 op de 10 Vlaamse ziekenhuizen aan dat zij een begroting voor 2023 in het rood hadden ingediend."
Reserves en investeringen
Ziekenhuizen in het rood moeten putten uit hun financiële reserves. Per 100 euro omzet moeten ze 1 euro halen uit de reserves. Dat zet de solvabiliteit onder druk. Een gezonde solvabiliteit wordt beschouwd als een eigen vermogen van minstens 20% van het balanstotaal (investeringssubsidies niet meegerekend). "In Wallonië en Brussel zakt die verder weg naar respectievelijk 18,8% en 17,6%. In Vlaanderen blijft ze voorlopig nog gezond met 27,9%. Hoe dan ook kan deze situatie snel verslechteren als de resultaten in de komende jaren niet verbeteren."
De vrije cashflow evolueert ongunstig. De vrije beschikbare marge om zelf investeringen te financieren krimpt, evenals de mogelijkheden om nieuwe lange-termijnleningen aan te gaan. Samen met de explosief gestegen bouwkosten zet dat een enorme rem op de investeringen. De investeringsgraad in infrastructuur is sinds 2018 onafgebroken aan het dalen. Vooral in Vlaanderen is er een trager investeringsritme in de vernieuwing van de ziekenhuizen.
Personeelsschaarste blijvende kopzorg
"De MAHA-analyse toont verder dat voldoende personeel vinden bovenaan de agenda blijft staan. De MAHA-resultaten tonen enkele opvallende vaststellingen: naarmate de verloning verbetert (o.m. door de uitrol van IFIC) kiezen meer mensen ervoor om deeltijds te werken. Opvallend is ook de stijging van interim- en projectstaffing, een dure oplossing waarop ziekenhuizen noodgedwongen een beroep moeten doen wegens te veel openstaande vacatures die niet ingevuld raken. Ook het ziekteverzuim blijft stijgen en bedroeg in 2022 11,4%. Vooral het ziekteverzuim van meer dan 1 jaar neemt toe. Veel ziektelast van collega’s maakt het zwaarder voor wie op de werkvloer staat. De vicieuze cirkel blijft dus op volle toeren draaien, ondanks het zorgpersoneelsfonds en hogere lonen. Ook in 2022 moesten ziekenhuizen noodgedwongen afdelingen al dan niet tijdelijk sluiten."
Hervormen om te overleven
Margot Cloet: “De ziekenhuizen zitten al jaren in een zeer precair financieel evenwicht. Dankzij de tijdelijke compensaties van de overheid kon een financiële ramp tijdens de covidcrisis afgewend worden. De impact van de energiecrisis en de inflatie leiden voor de sector in 2022 en heel waarschijnlijk ook in 2023 naar verlies. De flinterdunne marges van de afgelopen jaren zijn nu helemaal opgebruikt. Driekwart van de ziekenhuizen moet nu overleven door te putten uit opgebouwde reserves. Het is duidelijk dat dit geen jaren kan duren zonder ernstige gevolgen.”
Voorlopig blijft een fundamentele hervorming van de ziekenhuisfinanciering uit, met een correcte en rechtstreekse financiering van de ziekenhuisactiviteiten en verplichtingen waaraan ziekenhuizen moeten voldoen. Zorgnet-Icuro pleit voor een omvattende hervorming, geen gefragmenteerde maatregelen die het precaire evenwicht onder druk zetten.
Met de demografische uitdagingen die ons in de komende decennia te wachten staan - de sterke vergrijzing van de bevolking en het dalend aantal mensen op arbeidsleeftijd - is het duidelijk dat het niet enkel bij een financiële hervorming kan en zal blijven. Margot Cloet: “We moeten dringend gaan nadenken over de manier waarop we onze zorg organiseren en waar de overheidsmiddelen naartoe gaan. De hervorming van de financiering moet samengaan met een globale hervorming van het zorglandschap en de plaats die de ziekenhuizen hierin innemen. Dat vraagt een financieel stabiel kader en een alomvattend meerjarenplan. Het wordt een uitdaging van formaat voor de volgende regeringen op alle beleidsniveaus. Deze MAHA-resultaten tonen dat het zo niet verder kan.”
Lees ook:
> Artsenhonoraria groeiden slechts met 1,6% (MAHA-rapport)
> Ziekenhuizen voor 181 miljoen in het rood in 2022 (MAHA-rapport)
> Gibbis: wanneer zal overheid reageren? (MAHA-rapport)
> Vandenbroucke linkt financiële kwetsbaarheid aan duaal financieringssysteem (MAHA-rapport)
