Didier Reynders heeft verlof genomen uit de Europese Commissie om zich op de campagne voor zijn kandidatuur voor de functie van secretaris-generaal bij de Raad van Europa te concentreren. Zijn bevoegdheden binnen de Commissie gaan naar vicevoorzitter Vera Jourova. Wat verwezenlijkte hij (niet)?

Het onbetaald verlof van Reynders begint dus tien dagen vroeger dan de datum die eerder door het dagelijks bestuur van de Europese Unie was aangekondigd. Dat gebeurde op vraag van de voormalige vicepremier zelf. Hij vroeg commissievoorzitter Ursula von der Leyen omwille van organisatorische redenen de datum naar voren te schuiven. "Dat maakt de zaken gemakkelijker en verandert fundamenteel niets", luidt het in zijn entourage.

De verkiezing van de nieuwe secretaris-generaal vindt plaats tijdens de Parlementaire Assemblee van de Raad van Europa, die loopt van 24 tot 28 juni. Op 18 september vertrekt de huidige secretaris-generaal, de Kroatische Marija Pejcinovic Buric. Vijf jaar geleden moest Reynders tegen haar de duimen leggen toen ze beiden kandidaat waren voor de job.

Dat hij het toen niet haalde, maakte mogelijk dat de voormalige minister van Financiën en van Buitenlandse Zaken Europees commissaris voor Justitie werd. Hij nam samen met de voltallige Commissie op 1 december 2019 zijn functie op. Van de vier en een half jaar dat zijn mandaat geduurd heeft, worden vooral de invoering van een Europees digitaal coronacertificaat en de verdediging van de rechtsstaat tegen "illiberale democratieën" herinnerd. Maar Reynders was ook betrokken bij de bevriezing van Russische activa op Europese bodem en bij de vervolging van misdaden die begaan zijn tijdens de Russische inval in Oekraïne.

Rechtsstaat

Het was vooral op het vlak van de rechtsstaat dat van Reynders het meest verwacht werd bij het begin van zijn mandaat. Hij lag als commissaris aan de basis van de jaarlijkse publicatie van een rapport over de toestand van de rechtsstaat in elk van de 27 EU-landen. Die dialoog toonde zich niet altijd even toereikend, zeker niet in het geval van Polen en Hongarije. Zo moest Reynders verschillende inbreukprocedures bij het Hof van Justitie opstarten, waarbij de Commissie meermaals in het gelijk gesteld werd. Tegen het regime van de Hongaarse premier Viktor Orban werd het nieuwe rechtsstaatsmechanisme geactiveerd, een primeur. Het laat in essentie toe dat betalingen uit de Europese begroting worden opgeschort zolang een EU-land de rechtsstaat niet respecteert.

Over de behandeling van Hongarije ontstond in december 2023 controverse toen de Commissie besliste om met 10,2 miljard euro een deel de bevroren tegoeden voor Boedapest vrij te geven aan de vooravond van een cruciale Europese top. De Commissie was toen van oordeel dat Hongarije de vereiste maatregelen had genomen om de onafhankelijkheid van zijn justitieel apparaat te verbeteren. Maar met name in het Europees Parlement werd kritisch op die demarche gereageerd. Tal van MEP's vonden (en vinden nog steeds) dat de Commissie de beslissing van Orban afkocht om de opening van de toetredingsgesprekken met Oekraïne niet te blokkeren. Reynders werd over de kwestie ondervraagd in het Parlement, en het halfrond opende ook een zeldzame juridische procedure tegen de Commissie.

Uit zijn kot

Het begin van de ambtstermijn van de Commissie onder leiding van Ursula von der Leyen werd gekenmerkt door de uitbraak van de coronapandemie in het voorjaar van 2020. Omdat hij officieel ook bevoegd is voor Consumentenbescherming zette Reynders in een tijdspanne van vijftien weken het digitaal coronacertificaat op poten, waar zich uiteindelijk 78 landen en territoria bij zouden aansluiten. Het document maakte de creatie mogelijk van een mondiaal systeem om de mobiliteit van burgers te vrijwaren en tegelijk hun gezondheid te beschermen.

In de context van de pandemie was Reynders streng voor verschillende EU-landen - waaronder ook België - omdat ze mogelijk de regels niet naleefden met betrekking tot de verplichte terugbetaling van een omwille van de pandemie geannuleerde reis. Hij keek ook toe op het proportionele karakter van vrijheidsbeperkende maatregelen als quarantaines en de uitroeping van de noodtoestand. Reynders moest uit zijn kot komen om de verspreiding van niet-conforme gezondheidsproducten (zoals defecte mondmaskers) en van misleidende reclameberichten in online winkels tegen te gaan.

De strijd tegen online haatspraak en desinformatie moest de grote online platforms dan weer aanzetten tot goed gedrag. Andere initiatieven beoogden het recht op herstel voor slachtoffers van kaduke artificiële intelligentie en van de ingebouwde veroudering van producten.

Zorgplichtwet

Reynders was tevens betrokken bij het opstellen van een zorgplichtwet, die grote bedrijven verplicht duurzaam te werken. Ze moeten erop toezien dat in hun productieprocessen geen kinder- of dwangarbeid wordt ingezet, en dat de impact van hun activiteiten op het milieu beperkt wordt. Ook onder het mandaat van Reynders werden landen die nog 'gouden paspoorten' uitreikten ertoe aangezet met die praktijk te stoppen.

De lidstaten werden aangemaand de opstart van het Europees Parket mogelijk te maken. Met de Verenigde Staten werden onderhandelingen gevoerd over een nieuw kader voor de beveiligde overdracht van persoonlijke data tussen de EU en de VS, nadat het zogenoemde Privacy Shield vernietigd was door het Europees Hof van Justitie. Zelf bleek Reynders het mikpunt van Israëlische spionagesoftware, maar volgens de Commissie was deze poging tot hacking niet succesvol.

Met de inval van Oekraïne door Rusland in 2022 kwamen verschillende nieuwe dossiers op het bord van de Belgische Eurocommissaris te liggen. De bevriezing van Russische en Wit-Russische tegoeden, de complexiteit van de pogingen om die tegoeden in te zetten voor Oekraïne of de toekomstige oprichting van een internationaal Oekraïne-tribunaal zijn de drie meest in het oog springende. Ongetwijfeld zal Reynders zelf zich een bezoek aan Kiev in oktober 2022 herinneren waarbij hij na een reeks ontploffingen in het centrum van de hoofdstad zijn toevlucht tot de ondergrondse verdieping van een hotel moest zoeken.

De voorbije weken was Reynders als bemiddelaar betrokken bij een dispuut over de Spaanse rechterlijke macht. De CGPJ is het bestuursorgaan van de rechters in het land, maar is verlamd door een dispuut tussen de regerende sociaaldemocratische PSOE en de conservatieve Partido Popular. De Commissie kan of wil niet zeggen hoe het er met deze bemiddelingsprocedure voorstaat, nu Reynders vertrekt. De Belgische commissaris toonde zich eind 2023 ook ongerust over een op stapel staande amnestiewet ten gunste van vervolgde Catalaanse separatisten. Die wet is intussen goedgekeurd in het Spaanse parlement.

Didier Reynders is niet de eerste die (tijdelijk?) de deur van de Commissie achter zich toetrekt. Zo nam hij zelf de zware bevoegdheid Concurrentie over van de Deense Margrethe Vestager toen zij kandidaat was om de Europese Investeringsbank te gaan leiden.

Met een oog op zijn politieke toekomst, toonde Reynders (65) zijn interesse in de Europese lijst van zijn partij MR. Maar het was Europese Raadsvoorzitter Charles Michel die de lijsttrekkersplaats claimde... om vervolgens op dat besluit terug te komen. Intussen was Reynders door de federale regering voorgedragen als kandidaat-secretaris-generaal van de Raad van Europa. De kopplaats op de MR-lijst ging uiteindelijk naar oud-premier Sophie Wilmès.