Sommige maatregelen maken het leven van artsen, specialisten en zorgteams in het veld erg moeilijk.  Dr. Caroline Depuydt, psychiater, wijst onder andere op de praktijk van het patiënten onder observatie plaatsen in de psychiatrie. Die is bij wet geregeld en zou een zeldzaam laatste redmiddel moeten zijn om de veiligheid van patiënten en hun familie te garanderen. 

Het onderwerp is extra belangrijk omdat het raakt aan een van de belangrijkste gezondheidsthema's in deze verkiezingsperiode: geestelijke gezondheid. "In ons dagelijks leven is deze praktijk een grote bron van bezorgdheid geworden voor professionals in de gezondheidszorg, omdat ze oncontroleerbaar toeneemt. Dit onthult de tekortkomingen van het systeem, het schreeuwende gebrek aan plaatsen en de verwaarlozing waaronder deze patiënten en hun verzorgers te lijden hebben."

Ter herinnering: gedwongen opname in de psychiatrie is aan strenge criteria gebonden. Een gedwongen opname is alleen toegestaan als aan drie voorwaarden tegelijkertijd is voldaan: de aanwezigheid van een dreigend gevaar voor de patiënt en/of anderen, een crisis die verband houdt met een acute psychische aandoening en de afwezigheid van vrijwillige therapeutische alternatieven, vaak gekenmerkt door zorgweigering. Deze maatregel, beperkt tot een maximumduur van 40 dagen, wordt uitgevoerd in gesloten psychiatrische afdelingen en vereist de goedkeuring van een vrederechter of een openbare aanklager.

Geen bevredigend antwoord 

Dr. Caroline Depuydt herinnert ons eraan voor wie deze zorg bedoeld is: "Patiënten die waarschijnlijk gedwongen opgenomen worden, zijn vaak patiënten met ernstige en complexe psychiatrische stoornissen die gepaard gaan met anosognosie, d.w.z. een onvermogen om hun eigen ziekte te herkennen. Deze personen bevinden zich vaak in precaire situaties, soms zonder vast adres. Het gaat ook om een aanzienlijk aantal vluchtelingen en asielzoekers, die geconfronteerd worden met complexe psychologische trauma's".

Op dit moment, zoals zij het verwoordt, "bevindt dit systeem zich in een grote crisis, die we al jaren aan de kaak stellen, maar waarop geen bevredigend antwoord is gegeven. Tussen 2016 en 2023 is het aantal observaties met meer dan 50% gestegen, terwijl de beschikbare middelen aanzienlijk zijn afgenomen. In Brussel waren er bijvoorbeeld 977 observaties in 2016 en 1540 in 2023. Aan de andere kant zijn met de start van HIC (High Intensive Care) eenheden tientallen psychiatrische bedden bevroren, in regio's die toch al te kampen hadden met een tekort aan plaatsen".

Druk op artsen en zorgverleners

De overbelasting van gespecialiseerde diensten legt extra druk op zorgverleners, waardoor het risico op gevaarlijke situaties in deze diensten toeneemt en de zorgkwaliteit dreigt te verslechteren. Dr. Caroline Depuydt heeft het aan den lijve ondervonden: "Deze afdelingen worden gedwongen om meer patiënten op te nemen dan er bedden beschikbaar zijn en zijn voortdurend overbezet. De medisch-juridische aansprakelijkheid in dit soort situaties is enorm en zeer verontrustend.

Snel actie ondernemen

Geconfronteerd met deze explosie van gedwongen opnames in België is het volgens haar absoluut noodzakelijk dat de overheid concrete maatregelen neemt om het observatiesysteem te hervormen en te versterken, zowel stroomopwaarts als stroomafwaarts. "Psychiatrische spoeddiensten hebben ook blijvende aandacht nodig, gelet op hun centrale rol zowel in de context van gedwongen opnames als in de meer algemene context van de geestelijke gezondheidscrisis in België in 2024."

Dr. Caroline Depuydt: "Observaties vereisen een groter politiek engagement, investeringen in menselijke en materiële middelen en een nauwe samenwerking tussen de verschillende spelers in de gezondheidszorgsector. Het uiteindelijke doel moet zijn om een eerlijke en kwalitatief hoogstaande toegang tot psychiatrische zorg te garanderen, met behoud van de rechten en waardigheid van patiënten, vooral van de meest achtergestelde en meest kwetsbare patiënten over wie we het hier hebben."

Het dient gezegd dat In Vlaanderen inmiddels de wet recent sterk gemoderniseerd is. Aan de voorbereiding van deze wet werkten bekende experts mee onder leiding van Raf De Rycke, zoals Tom Balthazar (Zorgnet-Icuro), Nicole Demeter (Santhea), dr. Hella Demunter, dr. Chris Bervoets en Prof. dr. Joris Vandenberghe (UPC KU Leuven), dr. Kirsten Catthoor (Vlaamse Vereniging Psychiatrie) en François Dupont (Unessa).

In Brussel en Wallonië is dezelfde oefening aan de gang.

> Wet moderniseert gedwongen opname drastisch