De FOD Volksgezondheid heeft drie rapporten over psychiatrische ziekenhuizen (PZ) en psychiatrische afdelingen in algemene ziekenhuizen (PAAZ) voorgesteld met cijfers over de tendensen in 2022.
De psychiatrische instellingen registreerden in 2022 114.489 verblijven, waarvan 48 procent in PZ en 52 procent in PAAZ. In 84 procent van de gevallen ging het om voltijdse verblijven, waarbij de patiënt dag en nacht in het ziekenhuis aanwezig was. Het aantal gedeeltelijke verblijven (dag of nacht) bedraagt 16 procent. Dat aandeel is met de helft gestegen sinds de hervorming van de geestelijke gezondheidszorg in 2022.
Die hervorming werd doorgevoerd om de zorg maatschappelijk toegankelijker te maken door ze te organiseren in de leefomgeving van de zorgbehoevende. Vandaar de groei in de partiële verblijven, omdat de patiënt vaker terugkeert om daar ’s nachts of overdag te verblijven. De voltijdse verblijven daarentegen stegen maar met 2 procent ten opzichte van 2012, maar het aantal 100 procent aan het Riziv gefactureerde ligdagen daalde met 5 procent.
Dat zowel de partiële als de voltijdse verblijven in aantal zijn gestegen, terwijl de duur ervan is verkort, ligt in lijn met wat de bedoeling was van de hervorming: streven kaar kortere maar intensievere residentiële zorg als een opname onvermijdelijk is.
Per 1.000 inwoners zijn er ongeveer 10 verblijven in de psychiatrische zorg, met kleine verschillen tussen Brussel, Vlaanderen en Wallonië van respectievelijk 11,15 procent, 10,09 procent en 9,08 procent. Vooral in Brusselse PAAZ ligt het aantal verblijven hoger.
Het aantal verblijven van mannen ligt met 52 procent iets hoger dan het aantal vrouwen (48%). De trend van de voorgaande jaren zette zich ook in 2022 door: in PAAZ verbleven meer mannen (28.026 vs. 26.493), maar in PZ verbleven meer vrouwen (26.724 vs. 33.246). Ook op het vlak van leeftijdscategorie tekent zich een verschil af tussen mannen en vrouwen. Van 0 tot 9 jaar zijn er meer jongens in de psychiatrische zorg opgenomen, in de categorie van 15 tot 19 jaar meer meisjes. De leeftijdsgroep die bij de verblijven het ruimst vertegenwoordigd is bij de mannen situeert zich tussen 35 en 44 jaar, terwijl dat bij vrouwen tussen 15 en 19 jaar.
Redenen
De belangrijkste reden voor opname is bij 13 à 14 procent van de patiënten (7.605 personen) alcoholmisbruik. Bij 7.587 personen werd de diagnose ‘afhankelijk van alcohol’ gesteld. De andere veel voorkomende stoornissen die tot een opname leiden zijn een psychotische stoornis en schizofrenie van het paranoïde type (PZ), en een depressieve stoornis (PAAZ).
Wel verschillende de ziektebeelden bij jongeren en ouderen. Bij de jongste leeftijdscategorie wordt een diagnose vaak uitgesteld, bij de groep van 4 tot 12 is autismespectrumstoornis die meest voorkomende diagnose, van 13 tot 17 jaar duiken meer aanpassingsstoornissen en depressies op, terwijl het bij volwassenen vaker om depressie en alcoholmisbruik gaat. Dat laatste komt vooral bij mannen voor, terwijl vrouwen vaker met depressies kampen.
Gedwongen verblijven
Er werden in 2022 9.652 gedwongen verblijven geregistreerd, dat is ten opzichte van 2012 een stijging van 43 procent. Het aantal opnames dat plaatsvond met instemming van de patiënt bedroeg in 2022 86,2 procent. In 2013 was dat nog 88,2 procent. In 8 à 10 procent van de gevallen werd een patiënt tussen 2013 en 2022 opgenomen wegens een wettelijke verplichting, en zonder zijn of haar toestemming. In die laatste categorie is er een stijging tot en met 2020. In tegenstelling tot vrijwillige opnames lijken de maatregelen ter bestrijding van de coronapandemie geen invloed te hebben gehad op het aantal opnames zonder instemming van de patiënt. 85,9 procent van alle opnames wegesn een wettelijke verplichting waren gedwongen opnames of collocaties (uitgesproken door een magistraat) tussen 2013 en 2022. Dat is een stijging met 43,1 procent.
Gedwongen opnames vinden zowel plaats in PZ als in PAAZ. In 2022 situeerde 85 procent van de gedwongen opnames zich situeert in PZ. Het aantal verblijven in die categorie is met 32,2% gestegen in de periode 2013-2022. In PAAZ is sinds 2018 bijna een verdrievoudiging van het aantal gedwongen verblijven te zien en een stijging van 170,3 procent tussen 2013 en 2022. Vooral mannen (58,6%) worden gedwongen opgenomen. Psychotische aandoeningen en schizofrenie zijn de voornaamste hoofddiagnoses bij een gedwongen opname. Bij vrijwillige opnames zijn de meest voorkomende diagnoses depressieve stoornissen en alcohol-gerelateerde problemen.
Over het algemeen is de gemiddelde ligduur voor gedwongen opnames in de periode 2013-2022 gedaald, met een duidelijk lagere opnameduur in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Wanneer een gedwongen opname werd beëindigd, gebeurde dat in 2022 in 70,3 procent van de gevallen in onderling overleg. Bij 22,6 procent werd de opname beëindigd met aanvullende wettelijke maatregelen.
